Панду ҳикмат дар "Маснавии Маънавӣ"

Муҳаммад Ҷалолиддини Балхӣ офарандаи шоҳасари бегазанди «Маснавии маънавӣ» буда, бо шоҳкории бемисли хеш дар таърихи тамаддуни ҷаҳонӣ мақоми шоистаро соҳиб гашта, бо панду насиҳати арзишмандаш ба дили хонандагон роҳ ёфтааст.

Муҳаммад Ҷалолиддин мутафаккири бузурги фалсафаи Шарқ, донишманди закӣ, уламои дини мубини Ислом, мударриси олимартаба дар эҷоди «Маснавии маънавӣ» аз панду ҳикмат, зарбулмасалу мақолҳои мардумӣ, ки асрҳо ин ҷониб дар ҳаёти моддӣ ва маънавии халқамон мавқеи хос дошт, хирадмандона истифода кардааст. Бояд зикр, ки ҳар як миллату халқият панду ҳикматҳои аҷдоди худро эҳтиром мекунанд, халқи мо ҳам ба суханони ҳикматомези гузаштагон ихлос ва муҳаббати бепоён дорад.

«Мснавии маънавӣ» ҳам саропо панд аст. Асрҳост, ки шоҳбайтҳои ҳикматноки шоир аз даҳон ба даҳон гузашта, чун дастур ба мардум хизмат мекунад.

Мавзӯъҳои «Маснавӣ» аз ростиву накӯӣ, одобу забондонӣ, илоҳидониву хештаншиносӣ, адлу инсондӯстиро фаро мегирад. Мавлавӣ шоири гавҳаршинос буда, аз дурдонаҳои халқӣ ҳакимона фаровон истифода бурдааст.
Муҳаммад Ҷалолиддин дар офариниши ин асари безавол қариб 14 сол ранҷ бурда, калимаю ибораҳои соф тоҷикиро моҳирона истифода кардааст, ки ба мутолиакунанда ҳаловат мебахшад.

Мо талош кардем, ки аз ин хазинаи маънавӣ то қадри имкон панду ҳикматҳоро ба дӯстдорони осори шоир пешкаш кунем:

Аз Худо ҷӯем тавфиқи адаб,
Беадаб маҳрум монд аз лутфи Раб.

Чунки ояд ӯ ҳакими ҳозиқ аст,
Содиқаш дон, к-ӯ амину содиқ аст.

Ҳар кӣ ӯ аз ҳамзабоне шуд ҷудо,
Бенаво шуд, гарчӣ дорад сад наво.

Аз адаб пурнур гаштаст ин фалак,
В-аз адаб маъсуму пок омад малак.

Гарчи тафсири забон рӯшангар аст,
Лек ишқи безабон рӯшантар аст.

Офтоб омад далели офтоб,
Гар далелат бояд аз вай рӯ матоб.

Дона чун андар замин пинҳон шавад,
Баъд аз ин сарсабзии бӯстон шавад.

Зар хирадро волаву шайдо кунад,
Хоса муфлисро ки ҳуш расво кунад.

З-он ки ишқи мурдагон поянда нест,
З-он ки мурда сӯи мо оянда нест.

Ҳамчу Исмоил пешаш сар бинеҳ,
Шоду хандон пеши теғаш ҷон бидеҳ.

Мӯъминонро бурд бошад оқибат,
Бар мунофиқ мот андар охират.

Ҳисси дунё нардбони ин ҷаҳон,
Ҳисси уқбо нардбони осмон.

Шукр кун, мар шоирон банда бош,
Пеши ишон мурда шав, поянда бош.

Тифлро гар нон диҳӣ бар ҷои шир,
Тифли мискинро аз он дунё мурда гир.

Иттиҳоди ёр бо ёрон хуш аст,
Пои маъно гир, сурат саркаш аст.

Сурати саркаш гудозон кун зи ранҷ,
То бубинӣ зери он ваҳдат чу ганҷ.

Сӯҳбати солиҳ туро солиҳ кунад,
Сӯҳбати толиҳ туро толиҳ кунад.

Сурати нафс ар биҷӯй, эй писар,
Қиссаи дӯзах бихон бо ҳафт дар.

Андароед, эй мусулмонон, ҳама,
Ғайри узби дин азоб аст он ҳама.

Одами хокӣ зи Ҳақ омӯхт илм,
То ба ҳафтум осмон афрӯхт илм.

Машварат идроку ҳушёрӣ диҳад,
Ақлҳо мар ақлро ёрӣ диҳад.

Толиби ҳикмат шав аз марди ҳаким,
То аз ӯ гардӣ ту бинову алим.

Чун муаллим буд ақлаш з-ибтидо,
Баъд аз он шуд ақл шогирде варо.

Ҳар ки ҷабр овард худ ранҷур кард,
То ҳамон ранҷурияш дар гӯр кард.

Аз дирамҳо номи шоҳон баркананд,
Номи Аҳмад то қиёмат барзананд.

Нури нури чашм худ нури дил аст,
Нури чашм аз нури дилҳо ҳосил аст.

Боз нури нури дил нури Худост,
К-ӯ зи нури ақлу ҳис поку ҷудост.

Таҳияи
Рустами Ато, омӯзгор,
ноҳияи Ашт