! Ин саҳифаи хусусии Каюмарси Ато, хабарнигори Радиои Озодист. Аммо навиштаҳои ӯ дар ин саҳифа мавқеъ ва дидгоҳҳои Радиои Озодӣ нест.

Адабиёт







Aйни Садриддин Саидмурадович

— Выдающийся советский писатель, основоположник таджикской советской литературы родился 15 апреля 1878 года в кишлаке Соктаре Гиждуванского тумана Бухарского ханства (ныне Гиждуванский район: Бухарской области Узбекской ССР) в дехканской семье. Его отец, большой любитель поэзии, сумел заронить, в душу будущего писателя, только начинавшего осваивать грамоту, любовь к литературе и знанию.

В 1890 году во время эпидемии холеры почти одновременно умирают отец и мать. Садриддин уезжает из родного кишлака в Бухару и поступает и медресе, традиционное для мусульманских стран учебное заведение религиозного типа, как бы совмещавшее в себе среднюю и высшую школу. Учась, в медресе, он зарабатывает на жизнь стиркой, прислуживанием в богатых домах, уборкой, студенческих келий.

Знакомство с произведением выдающегося таджикского просветителя Ахмада Дониша (1827 — 1897) «Редкостные происшествия» производит в душе Айни, по его собственному выражению, «первую духовную революцию». Он начинает внимательнее присматриваться к окружающей действительности, отчетливее видеть мракобесие и деспотизм, царящие в Бухарском ханстве. Проникается критическим отношением к феодальному режиму, сочувствием к трудящимся. Он вступает на путь просветительской деятельности — принимает активное участие в организации первых в Бухаре новометодных школ для таджикских детей, пишет для них учебники, стихи, рассказы, утверждая в противовес религиозному мусульманскому богословию пользу светских знаний.

Во время первой мировой войны публикует в периодической печати («Благородная Бухара», «Зеркало» и др.) статьи, пропагандируя просветительские идеи. Пишет стихотворения «Обращение к молодежи» (1914), «Не продавайте землю!» (1916) и ряд других произведений.

Преследование властей вынудило С. Айни в 1915—1916 гг. скрываться вне Бухары. Он работает около года весовщиком на хлопкоочистительном заводе в Кизил-Теппе. В апреле 1917 года во время разгула реакции, вызванного провокационной джадидской манифестацией в честь объявленных эмиром куцых реформ, С. Айни был наказан 75-ю палочными ударами и брошен в тюрьму. Вместе с другими политическими заключенными был освобожден из тюрьмы русскими революционными солдатами и после почти двухмесячного лечения в госпитале в Кагане переехал на постоянное жительство в Самарканд. В 1918 году эмир из мести казнил младшего брата С. Айни.

Восторженно встретив Октябрь, писатель принимает активное участие в создании первых советских школ, пишет листовки и прокламации с призывами к трудящимся Бухары восстать против власти эмира, деятельно сотрудничает в первых советских периодических изданиях на таджикском и узбекском языках. Через некоторое время после создания Бухарской Народной Республики избирается членом ЦИК республики, а после создания Таджикской АССР в течение ряда лет работает в Таджикском представительстве в Самарканде, в самаркандском отделении Таджикского государственного издательства. С созданием в 1929 году Таджикской Советской Социалистической Республики избирается членом ЦИК Таджикской ССР.

В 1934 году на I Всесоюзном съезде писателей избирается и членом Правления Союза писателей СССР.

В 1940 году С. Айни за большие заслуги в области литературоведения присваивается звание заслуженного деятеля науки Таджикской ССР. В 1943 году он избирается почетным членом Академии наук Узбекской ССР, а позже ему присваивается звание заслуженного деятеля науки Узбекской ССР. В 1949 году ученый совет Ленинградского государственного университета им. Жданова присваивает ему без защиты диссертации ученую степень доктора филологических наук, а Высшая аттестационная комиссия — звание профессора.

В 1951 году С. Айни избирается первым президентом организовавшейся Академии наук Таджикской ССР.

В 1950 году удостаивается Государственной премии СССР за первые две части «Воспоминаний» (на русском языке вышли под названием «Бухара»).

Богатейшее творческое наследие С. Айни полностью еще не опубликовано.

Его первые стихи относятся к 90-м годам прошлого века. Начал писать под псевдонимами Сифли, Мухтоджи, Джунуни и лишь позднее, с 1895 года, под псевдонимом Айни.

Самые первые стихотворные опыты поэта были им уничтожены, и под своими первыми псевдонимами он упоминается лишь в некоторых стихотворениях своего друга и наставника в поэзии, безвременно скончавшегося талантливого поэта Мухаммад-Сиддика Хайрата (1876—1902).

Стихи С. Айни конца 90-х — начала девятисотых годов приведены в ряде тазкира (поэтических антологий) того времени, авторы которых дают высокую оценку таланту молодого поэта. Некоторые из своих стихотворений тех лет С. Айни привел позднее на основе сохранившихся у него тетрадей в своих «Воспоминаниях». 

К лучшим стихотворениям С. Айни досоветского периода следует отнести и ряд его опубликованных уже посмертно газелей и мухаммасов на газели некоторых классиков таджикской и персидской литературы (мухаммас представляет своего рода ответ одного поэта на стихотворение другого и состоит из ряда пятистрочных строф, причем первые три строки принадлежат автору мухаммаса, а следующие две — автору газели).

Из других дореволюционных произведений С. Айни следует упомянуть учебники для организованной им новометодной школы от «Правил чтения Корана» до проникнутой призывами к усвоению светских знаний популярной книги для чтения «Воспитание чад» (1909, 1917).

С. Айни был первым крупным таджикским писателем, ставшим на сторону пролетарской революции. Таджикская советская поэзия начинается с его революционных стихов 1918—1919 гг. — «Марша свободы», написанного на мотив «Марсельезы» и прозвучавшего призывом к свержению власти эмира, «Во славу Октября», ставшими любимыми песнями передовой молодежи; гневной «Элегии на смерть брата», «Интернационального марша», «Первого Мая» и других стихотворений, вошедших позже в первый поэтический сборник С. Айни «Ахтари инкилоб» («Искры революции», 1923).

В 1919—1921 гг. С. Айни сотрудничает в первом советском таджикском журнале «Шуълаи инкилоб» («Пламя революции»). Его статьи заложили основы таджикской публицистики.

В 1920 году С. Айни принял горячее участие в Бухарской народной революции. В статьях и листовках он призывал к свержению эмирата.

В своем первом крупном произведении — повести «Бухарские палачи» (1922)—С. Айни разоблачал старый феодальный режим Бухары, прибегая к острой социальной сатире.

В повести «Одина или приключения бедняка таджика» (1924) проявилась подкупающая простота и ясность реалистической манеры замечательного писателя.

Приблизительно с середины 20-х годов проза становится основным жанром, в котором работает С. Айни.В 1927—29 гг. он пишет первый таджикский роман «Дохунда» (перв. изд.— 1930 г.), посвященный, как и повесть «Одина», революции. Монументальным эпическим произведением является опубликованный в 1935 году роман С. Айни «Рабы».

Повесть «Одина», романы «Дохунда» и «Рабы» оставляют своеобразную трилогию, дающую широкую эпическую картину жизни и борьбы таджикского народа на протяжении более чем ста лет, с начала XIX века до образования Таджикской Советской Социалистической Республики и вплоть до победы колхозного строя.

Яркий сатирический образ ростовщика создан писателем в повести «Смерть ростовщика» (1939 г., в 1953 г. повесть была переработана и дополнена новыми главами). С. Айни глубоко раскрыл образ скряги, чья смерть, вызванная гибелью его накоплений после Октября, символизирует гибель феодального строя.

Из других значительных прозаических произведений писателя, созданных в 30-е годы, следует назвать рассказ «Ахмад— покоритель дивов» (1934), повесть «Старая школа» (1935), роман «Сирота» (1940), очерки «Колхоз «Коммунизм» (1933), «Краса мира» (1936) и «Исторический праздник» (1939), автобиографическое повествование «Коротко о моей жизни», опубликованное уже посмертно в 1955 году в журнале «Шарки сурх».

В годы Великой Отечественной войны выходят исторические повести С. Айни «Восстание Муканны» и «Герой таджикского народа Тимур-Малик» (обе изданы в 1944 г.), призывавшие таджикских воинов сражаться против гитлеровских захватчиков, так же беззаветно, как сражались их предки во время арабского и монгольского нашествий.

Крупнейшей послевоенной работой писателя были оставшиеся незавершенными «Воспоминания»,, первый том .которых вышел отдельным изданием в 1949 г., а последний из написанных, четвертый, уже посмертно— в 1954 г. Это крупнейшее произведение С. Айни по праву называется энциклопедией жизни таджикского народа.

В этом произведении С. Айни показал быт, нравы, социальную жизнь всех слоев общества Бухары

на рубеже XIX—XX веков. Особенно ярко нарисован облик первых таджикских просветителей, их страстное стремление к просвещению и свободе; показано, как зрели подспудные силы протеста, какую огромную роль сыграли «русские идеи», распространившиеся в ханстве. «Воспоминания» представляют в основном цепь новелл и своеобразных стихотворений в прозе. Героем этих произведений С. Айни выступает, по существу, народ. Сочный,, насыщенный бытовой лексикой язык С. Айни стал образцом современного таджикского литературного языка.

Большинство крупных прозаических произведений С. Айни переработано им как варианты на узбекском языке. Многие произведения писателя переведены на русский язык, на языки народов СССР,, на ряд европейских и восточных языков.

Поэтическое наследие С. Айни вошло в его «Собрание сочинений» (том VIII, издательство «Ирфон», 1981). Кроме упоминавшегося уже сборника «Искры революции» (1923) отдельно еще были изданы сборник «На память» (1935), куда вошло около 30 стихотворений различных лет, поэма «Битва человека с водой» (1940), посвященная освоению, долины Вахша, и «Избранные стихи» (1958).

Из стихотворений С. Айни, опубликованных на страницах периодической печати, следует упомянуть стихи, написанные в годы Великой Отечественной войны: «Марш мщения», «Отомстим Гитлеру: за человечество» (1941), «Герой Ленинград» и «Песня победы» (1943), «Касыда о войне и победе» (1945), а также стихи, посвященные Горькому (1936), Пушкину (1937), Маяковскому (1950), стихотворение «Москве» (1949).

Богатейшее публицистическое наследие основоположника таджикской советской литературы, разбросанное по многочисленным изданиям таджикской, узбекской, татарской периодики только начинает изучаться. Лишь сравнительно недавно выявлены многочисленные статьи С. Айни на самые различные темы, публиковавшиеся им под различными псевдонимами в первом советском таджикском журнале «Шуълаи инкилоб» («Пламя революции») (1919—1921 гг.). К тем же годам относится активное сотрудничество С. Айни в издававшейся в Самарканде узбекской газете «Мехнаткашлар товуши» («Голос трудящихся»). Большое политическое .значение имел и ряд статей С. Айни 20-х годов в газете «Овози точик» («Голос таджика») и журнале «Рохбари дониш» («Путеводитель знания»), направленных против пантюркистов и паниранистов о защиту самобытности таджикского народа.

В тридцатые годы С. Айни опубликовал ряд статей, в которых сопоставлялись достижения Таджикистана за годы Советской власти с тем, что было до революции (статьи «Методы правителей старых времен и выборы», «Орошение», «Канал Туксанкорез», «Канал Маргидор» и др.).

Особенно большого размаха достигла публицистическая деятельность С. Айни в годы Великой Отечественной войны, когда в газетах публиковались его острые памфлеты: «Чингиз XX века» и «Семиглавый див» (1941), «Агония раненого хищника», «Уничтожить всякого, кто наносит вред человеку» (1942), «Бесхвостый осел» (1943), статьи «В фонд обороны Родины» (1941), «Львиное племя», «Место, где живет свобода и черпают вдохновение высокие мысли», «Родина-мать», «Двадцать пять лет» (1942) и др.

Активно работал С. Айни в публицистике и в последние годы своей жизни (статьи «Выборы и молодежь», «Два тридцатилетия», «Вечная сила», «Дооктябрьские судьи», «Выборы эмирских времен», «Воспитательная сила Октября» и др.).

Публицистические статьи С. Айни на таджикском языке впервые систематизированы и изданы и IX томе его полного собрания сочинений в 1969 году.

Большую роль в развитии таджикского советского литературоведения сыграли работы С. Айни по различным вопросам истории таджикской литературы: (Москва, Центральное издательство на национальных языках, 1926) в которой представлени таджикские поэты с IХ в. до середины 20-х гг хх века, работы об Ибн Сино (1939), Рудаки (1940), Фирдоуси (1940), Саади (1942), Навои (1942) и вышедшие посмертно «Мирзо Абдулкодир Бедиль» (1954) и «Васифи и его «Удивительные события» (1956).

Представляют значительный интерес исторические труды С. Айни «История мангитских эмиров Бухары» (первоначально в виде серии статей в журнале «Шуълаи инкилоб» за 1920 г., отд. изд. — Ташкент, 1922) и «Материалы по истории Бухарской революции» (Москва, 1926, на узбекском языке) .

Основоположник таджикской советской литературы С. Айни является в то же время одним из крупнейших представителей и узбекской советской литературы. Кроме упомянутых выше авторских переработок ряда прозаических произведений и сборника стихов имеется большое количество стихов, статей, небольших прозаических произведений С. Айни, относящихся преимущественно к 20-м годам, разбросанных по узбекским периодическим изданиям того времени.

Сейчас при Институте языка и литературы им. Рудаки Академии наук Таджикской ССР создан музей С. Айни, в котором сосредоточена работа по систематизации и изучению литературного и научного наследия писателя.

Изданы собрания сочинений С. Айни на таджикском языке в 15 томах, 8-томник на узбекском языке и 6-томник на русском языке.

С. Айни неоднократно избирался депутатом Душанбинского и Самаркандского городских Советов, дважды (1937, 1947) депутатом Верховного Совета Таджикской ССР, в 1950—1954 гг. был избран депутатом Верховного Совета СССР.

Награжден тремя орденами Ленина, орденом Трудового Красного Знамени, республиканским орденом Трудового Красного Знамени, медалями, Почетными грамотами Президиума Верховного Совета Таджикской ССР.

Член Союза писателей СССР с 1934 года.

Скончался 15 июля 1954 года в городе Душанбе.



--Материалы собраны из книги "Писатели Таджикистана"-

Душанбе"Ирфон",1986
Copyright © 2004. Все права защищены.


khurik_83@hotmail.com



=====================================================

Бозор Собир
Собир Бозор родился 20 ноября 1938 года в кишлаке Суфиён Файзабадского района Таджикской ССР в семье служащего.
Среднее образование получил в гнссарском интернате, после чего поступил на филологический факультет Таджикского государственного университета им. В. И. Ленина и окончил его в 1962 году.
Много лет был на журналистской работе: заведовал отделами газеты «Маориф ва маданият», журнала «Садои Шарк». В настоящее время консультант по поэзии Союза писателей Таджикистана.
Публикуется в периодических изданиях с I960 года. Постоянный автор журнала «Садои Шарк». Напечатал циклы стихов в коллективных сборниках «Млечный Путь», «Поклон земле родной» (изд. «Художественная литература», М., 1974), «Колосья одного снопа» (1976), «Наврузи» (1977, 1981, 1984), «Баходурон» (1985).
Первый авторский сборник «Узы» выпустил в 1972 году. Затем последовали сборники «Ресница ночи» (1981), «Золотой дождь» (1982). Они представили автора как поэта, ищущего свой непроторенный путь в литературе. В 1984 году на арабском шрифте вышла книга «Листья огня».
Лучшие произведения составили однотомник «Всеми чувствами» (1985). Включенные в него-стихи отличаются сочностью поэтических красок, задушевностью чувств, яркостью мироощущения.
Регулярно печатается в центральных изданиях. Опубликовал в журналах «Дружба народов», «Смена», «Советская литература» (на иностранных языках), «Музыка» циклы стихов и песен о наших современниках — строителях новой жизни, о сельской молодежи, мыслях, думах и чаяниях таджикского народа.
В 1979 году издательство «Советский писатель» (Москва) выпустило в свет сборник его стихов «Каменная кладка», привлекших внимание новизной формы, философским строем мышления, лиризмом, высокой духовностью, напряженным поиском истины и красоты в труде и любви.
Значительное место в творчестве занимают переводы. Перевел на таджикский язык сборник произведений словацкого поэта М. Валека «Запрещенная любовь», циклы стихов Д. Байрона, А. Рембо, Г. Аполлинера, П. Неруды, Э. Меже-лайтиса.
В 1977 году в его переводе (совместно с Л. Шерали) вышла книга стихов С. Есенина «Гулафшон», получившая высокую оценку читателей и литературной критики.
Многие стихи переведены на русский, украинский, армянский, грузинский, литовский и другие языки народов СССР, а также на английский, немецкий, французский, испанский, польский, чешский, напечатаны в Иране и Афганистане.
Ведет большую работу с молодыми поэтами, готовит к печати их первые книжки, многие из которых снабжает своими предисловиями.
Член Правления Союза писателей Таджикистана.
Член Союза писателей СССР с 1973 года.
1972 году.


===================================================================

Пардаи бозшуда бар зиндагонии Фуруги Фаррухзод

ШАХЗОДА НАЗАРОВА
Нашри китоби тозае аз номахои Фуруги Фаррухзод ба хамсараш Парвизи Шопур ки ба кушиши писари у Комёри Шопур ва Умрон Салохи бо унвони "Аввалин тапишхои ошиконаи калбам" дар Эрон даромад (Техрон: Марворид, 1381), дерест ки зехнамро машгул кардааст. Барои ман ин номахои Фуруг дар замоне расид, ки фикрхои худро ва хукмхои худро гуё аз Фуруг сохта будам ва тасвири хаёлии уро дар зехни худ бофта будам. Алокаманди бар шеъри у ва ташнаги бар ошнои бо рузгори у маро ва хеле аз хонандагони точики уро зудбовар карда буд. Холо аввалин тапишхои ошиконаи калбаш баъд аз 38 сол аз марги у ба мо расида ва харфхоеро аз забони ширин ва маъсумонаи Фуруг мегуяд ва бовархои шишаии каблии маро зарра-зарра намудааст ва аз он заррахо шаклхои тоза ва пурчилои дигаре сохтааст. Аммо ман ки холо мефахмам дунёи Фуруг дунёе бо меъёрхои маъмул нест. Аввалин ошноии ман бо Фуруг ва милионхо точикони дигар хамчунон тавассути хамон як китоб бо тахияи устод Наима Каххорова аст. Барои дарки дуруст аз шеър бояд дарки дуруст аз шоир ва манзури у аз вокеоти атрофи у ва хатто зиндагонии хусусии у бояд дошт, то осонтар тавон дарк кард ки мухотаби айнии шоир кист ва сарчашмаи дард ва ноумедии у аз кучо сар задааст ва кист душману бадхохи у ва кист он хушбахти замон ки Фуруг барои у гиристааст ва шабхоро ба ёди у нахуфтааст. Ман беш аз понздах сол фикр мекардам, Фуругро дар синни хаждахсолаги ичбори ба марде аз худ бузургсолтар никох кардаанд ва вакто Фуруг баъд аз таваллуди писараш такозои чудои бо он шавхари "чаббори" худ мекунад то ба ин рох аз зулми хонаводаи маъмули ва хама мукобили у низ рахои ёбад, писари азизаш Комёрро аз у ба зур мегиранд ва ба дасти шавхар ва модарарусаш месупоранд. Фуруг чун модари чабрдида ва чавонзани комилан танхо бе хеч чизу чорае панох ба огуши волидайни худ мебарад ва хар вакт ки такозои дидор бо писари азизи худ мекунад, хохиши у рад мешавад.
ФУРУГИ ФАРРУХЗОД ВА ПАРВИЗИ ШОПУР

Ин чехраи ба истилох точиконаи Фуруг аст ки дар зехни ман шакл гирифта буд. Холо ки бештар аз ихтилофи кавонини чомеъаи Эрон ва чомеьаи мо точикон медонам бароям равшан аст ки баъд аз талок тарбияти фарзанд ба модар супорида намешавад, ки комилан бар акси кавонини чомеьаи мо точикон аст. Яъне ин ходисаи маъмули руз дар Эрон аст, ки метавонад бар сари хар зане ки такозои талок кардааст биёяд. Ва издивоч бо марди бузургсол дар чомеьаи мо точикон чун хеле ва хеле хам кам иттифок меуфтад ва як ходисаи комилан феодали ва хамчун робитаи нобаробар талакки мешавад, дарки нодуруст аз зиндагонии Фуруг ва аксуламали ичтимои медихад.
Аммо биёед аз номахои Фуруг бихонем, ки у аз худ чи мегуяд. Фуруге ки дар хонаводаи волидайн орзуи утоки чудогона ва як ганчае дошт, ки дари онро мешуд куфл зад то дигар аъзои хонавода ба он даст надошта бошанд, халосии худро дар ишк дид, дар ишки марде ки ба кавли худи Фуруг метавонист ба хамаи саволхои у бо сарохат ва бо дурусти чавоб бидихад. Ин мард Парвизи Шопур, танзнавис ва нависандаи эрони буд, ки танхоии Фуруги шонздахсоларо бо издивоч пур кард, аммо хуб огох буд ки Фуруг гарчанд гушанишин буд ва ахли кучаву бозор набуд, зани оддие низ набуд, ки хамеша моли у ва факат моли у боки бимонад. Ин номахо чехраи Парвизро баракси донистахои ман, хамчун ягона дуст ва ягона пуштибони Фуруг дар солхои балогат ва замони издивоч ва даврони сахти интихоби байни хунар ва хонадории шоир муаррифи мекунанд аз забони хамеша махзуни Фуруг: "Парвиз ман кучо ва хунар кучо. Ман хунарманд буда ва идаъои хунарманди кардаам. Ман ки аз хунари худ харфе задам, хунари ман факат фухш додан аст. Мурдашур он хунарро бибарад ки бихохад маро аз ту чудо кунад. Ман хунарро бе вучуди ту намехохам." Чавобхои Парвиз ба ин номахои Фуруг чуноне ки Фуруг меорад, хамеша кутох ва сабурона ва мисли касе ки аз ояндахои дур огох бошад, ботамкин ва бародарона аст. Фуруг аст ки аз ишк мегуяд ва Фуруг аст ки уро тарк мекунад. Парвиз дуст буда ва дуст боки мондааст. Ман хамеша дустдори як зиндагии ачибу пурходиса будаам, шояд хандаат бигирад агар бигуям ман дилам мехохад пиёда даври дунё бигардам ман дилам мехохад туи хиёбонхо мисли бачахо бираксам бихандам фарёд бизанам ман дилам мехохад коре кунам ки накзи конун бошад. Шояд бигуи табиати мутамоил ба гунохе дорам вале ин тур нест ман аз ин ки кори ачиб бикунам лаззат мебарам." Фуруг баъзан нуктаву кавонини дигари навишториро дар номахои худ сарфи назар кардааст ва гирдовардагон низ номахоро дар шакли асли худ боки гузоштаанд, то самимият ва асолати онхоро нигах дошта бошанд. Мо ки Фуругро ба чашми як зани одди ва як модари чавони мукаррари нигаристем ва бахо додем ва баъзан дуст доштем ва баъзан аз рафтораш шигифтзада шудем ва баъзан нафахмидем ки уро нафахмидаем, бояд ин номахои уро бодиккат бихонем то ба дунёи вокеии зинданогии у сафари кутохе дошта бошем. Чое дигар, дар номаи дигаре ки барои мачаллаи махалли менависад, ки ман онро дар мачмуъи дигаре хондаам, гуё ин номахои худ ба Парвизро фаромуш карда бошад ва гуё интихоби худро карда бошад дар хамон солхое ки ин номахоро авиштааст, мегуяд: " Беш аз хама чиз ва болотар аз хама чиз ба хунарам ва баъд ба писарам алока дорам ва орзуям ин аст ки писарам вакте бузург шуд як шоир ва ё як нависанда шавад. Бузургтарин орзуи ман ин аст ки як хунарманди вокеъи бошам ва хамеша саъй мекунам ба ин орзу бирасам ва чун китобро зиёд дуст дорам боз хам орзуям ин аст ки сатхи фарханги мамлакат боло биравад ва мардум хунарро ва арзиши вокеъии хунарро бештар дарк кунанд..." (Накл аз "Човидона зистан, дар авч мондан гирдоваранда Бехрузи Чалоли, Техрон, 1377, сах.58). Фуруг ин номахоро дар бист- бисту як солаги менавишт. Дар замоне ки аз шавхари худ чудо зиндаги мекард ва кори муайяне надошт чуз ин ки шеър бигуяд ва китобе баъд аз интизорихои зиёд бар ваъдахои ноширони мухталиф нашр кунад ва хаккикалами хамеша нокофие бигирад. Чуноне ки медонем гох-гох хайёти хам мекунад. Дар номахои "Аввалин тапиши ошиконаи калбам" Фуруг чандин дафъа аз кумакхои молии шавхари собики худ арзи миннатдори кардааст. Хусусан чое аз махрияе ки Фуруг худ нахоста буд аз шавхараш пас кабул кунад ва додгох таъйид ва эълом карда буд, ки Парвиз махрияи Фуругро бо хохиши худи Фуруг напардозад, Парвиз махфиёна аз хонаводаи худ ва хонаводаи Фуруг ба Фуруг мепардозад то харчи сафари Итолиё бикунад. Хатто вакто Фуруг ба у дубора баъд аз арзи ташаккур мегуяд ки Парвиз мисли хамеша чавонмардона бо у бархурд карда, аммо у ба микдори бештаре ниёз дорад то харчи сафари у комил гардад. Парвиз мисли хамеша хохишхои Фуругро ба анчом мерасонад ва дар иваз аз у хохиш мекунад, ки хеч вакт аз ин мубодилаи онхо харф назанад ва ин чун асрори доимии онхо боки монад. Шояд барои хамин аст ки Фуруг аз ин номахо дар чое наовардааст ва номахои Парвизро бо хохиши худи у нобуд кардааст. Аммо Парвиз, Парвизе ки аз ишки худ ба Фуруг хамеша лаб бастааст ва боре хам ба забон наовардааст ва ба кавли Фуруг бештар аз у ошик ва гамхор будааст, номахои Фуругро нигах доштааст ва тули умр аз ин номахо ки холо баъд аз марги ин марди сабур ва ин нардбоне ки Фуругро ба ситорахо расондааст, нашр шудаанд, мурокибат кардааст. Аммо Умрони Салохи ки дар соли 1345 ба кавли худи у ба хайъати тахририяи "Тавфик", хафтаномаи танзи Эрон, ки он солхо мунташир мешуд, пайвастааст ва бо Парвизи Шопур, ки у низ танзнавис буд, ошно шудааст, Комёрро рози карда то ин номахоро чун чузъе аз торихчаи зиндагонии модари у Фуруг ба дасти дустдорони шеъри у бирасад. Китоби мазкур аз бахшхои "Мукаддима", "Пеш аз пайванд", "Зиндагии муштарак", "Пас аз чудои" ва "Афзудахо" иборат аст, ки дар бахши "Пеш аз пайванд" Фуруг аз талошхои худ ва Парвиз менависад, ки чигуна хостааст аввал модар ва сониян бо сахтихои зиёд падари худро рози ба издивочи онхо кунад. Дар бахши "Зиндагии муштарак" номахо бештар аз норасоии чихозоти хонапардози ва надоштани хона, бо диккат ва бо салика хариду чамъ кардани асбоби зисти ин ду навхона ва гох дар хонаи модари Парвиз ва гох дар хонаи модари худ зистани Фуруг, ба шахри дигар ба кор рафтани Парвиз ва дигар хушиву душворихои зиндагонии муштарак мегуяд. Дар охири ин бахш Фуруг шуруъ мекунад ба навиштани номахои шикояти аз танхои ва дури аз шавхари азизу махбуби хеш, ки аёнан хамин дури боиси ба чудои расидани онхо шудааст.

ДАЛОИЛИ ЧУДОИИ ФУРУГ АЗ ШАВХАРАШ

Номахои Фуруг далеланд, ки зиндагонии хушбахти заношуии онхо дер напоида ва зуд баъд аз таваллуди писараш Комёр ва нашри китоби дигари у ки номи Фуругро дар матбуоти замон ва ба забони ахли адаби Эрон меандозад, ба нофахмихои шавхараш Парвиз ва боиси рашкхои ба кавли Фуруг бедалели у мегардад. Фуруг талош карда ки пайванди худро бо шавхараш нигах дорад на барои фарзандаш, балки барои ин ки уро дуст доштааст ва хатто баъд аз чудои бо у низ хамчунон номахои ошикона ба у фиристодааст ва аз ишки побарчои худ ва дилтангихои бисёри худ аз огуш ва бусахои у гуфтааст. Хатто то дер, то охирин номаи ин китоби мазкур аз мутакои молии худ ба шавхараш овардааст, аз у кумак хоста ва арзи сипос бар ёрмандии у кардааст.
"Чаро маро дар миёни ин мардуме ки чуз озор додани ман хадаф надоранд танхо гузоштаи. Ман наметавонам хар руз даъво кунам, хар руз кутак хурам."(сах.136)... "Биё ман хадди кофи танбех шудаам ман чуз ту хеч чиз намехохам Парвиз Парвизи ман ин чо хонаи ман аст бечора мо ки то ба хол тавонистаем дар ин лонаи фасод зиндаги кунем падар ва модари ман дар мукобили чашми ман ба руи хам хафттир мекашанд Ман метарсам ман девона мешавам ин чизхоро бибинам." (сах.139) Шароити танги иктисодии Парвиз ба у ичоза намедод то Фуругро низ бо худ ба Техрон бибарад ва дар чавоби номахо мураттаб аз у мехост то бо он шароити номусоиди хонаводаги бисозад ва бо аъзои оилаи худ мадоро кунад. Чудоии дуру дароз ва ихтилофхои синни ва холатхои рухии боло-поини Фуруг дар номахо комилан аз чараёни наздик омадани чудои шаходат медиханд: " Агар ман рузе ба ту хиёнат кардам, ту хак хохи дошт бадани маро хамон тур ки гуфтаи тика тика куни ва чашмхои маро бо ангуштхоят дарбиёвари ва ман хам хамин тур... Ман ба ту собит мекунам ки зан хастам ва зан бар хилофи тасаввури ту зеботарин шохкори вучуд аст. Зан дарёи лутфу мехрубонист. Зан вафодор аст ва ман туро дуст дорам. "(сах.164) "Ман ночор хастам ки рочеъ ба кори китобам бо у сухбат кунам албатта ман беш аз яке ду бор бо у сухбат накардаам ва агар ман бихохам на бо у ки ин корро ба ухда гирифта сухбат кунам ва на бо Амири Кабир (нашрия) тамос бигирам он вакт баъд аз ин ки китоб чоп шуд ва пур аз галат буд чи коре аз дасти ман бармеояд." (сах. 183). "...Агар аз ту чудо бишавам хотираи ишку мухаббати ту то поёни умр маро ранч хохад дод вале чи кунам ту инсоф дошта бош ман то он чо ки метавонам дастуроти туро ба кор мебандам Мачаллаи "Сухан" аз ман даъват кард нарафтам "Донишварон"ро хам навиштам ин чо мураттаб ба васоили мухталиф барои дидани ман икдом мекунанд вале ман ба хотири ту ба хотири ин ки фикр мекунам баъдхо хама чиз бароям фарохам хохад шуд маъзарат мехохам..." (сах.183-184).
"... ту худат бояд фахмида боши зеро ман хамон тур ки девонаи ишки вахшиёна ишки ачибу гайриоддии холи аз навозиш ва пур аз хушунат хастам хамон тур хам девонаи зиндагии озод ва бидуни дагдага хастам Ман дилам мехохад бо ту чунин зиндаги дошта бошам ва факат хозирам авомири туро итоат кунам на кавонини ичтимоъро" (сах.209). ..."Ман медонам ки ту баракси ман тарафдори як зиндагии ором хасти вале метавонам бигуям ки ту хам аз ин ки мачбури аз ичтимоъ ва мухит итоъат куни ва пайрави куни норохат хасти."(сах.210). "Ба чони Коми то ба хол чуз ба манзили момон ва манзили Пурон ба хеч чо нарафтаам ва хатто як шаб ба синамо нарафтаам ва албатта намедонам ту харфамро бовар хохи кард ё на."(сах.215).

НОМАХОИ БАЪД АЗ ЧУДОИ

Фуруг баъд аз чудои бо шавхараш мехохад ба Итолиё сафар кунад ва дар ин мархалаи сахти моли низ боз хам Парвиз ба у пинхони пул мефиристад то орзуи Фуругро бароварда бошад: "Ман дустат дорам на барои ин ки ба ман кумак мекуни на барои ин ки мувозиби ман хасти на барои ин ки ба ман пул медихи на барои ин ки фахмидаам хуб хасти ва азамати рухи туро хеч кас наметавонад дошта бошад."(сах.238) "Дуруст аст ки зохиран ман дигар зани ту нестам аммо ту медони ва худо хам медонад ки боз хам моли ту хастам ва саропои вучудам мутаалик ба туст."(сах.245). Фуруг ва писараш "Дигар аз дузахи хасратхои гузашта берун нахохам омад ва хамин кофи аст ки думартаба маро девона кунад. Сари худамро гарм мекунам. Китоб мехонам ва чиз менависам Комиро бурдам пеши модарат чун мухити манзили мо барои у хуб набуд. Ба илова ман худам дар манзил вазъияти хубе надорам ки у дошта бошад ба ин чихат тарчех додам ки аз у дур бошам ва у пеши модарат зиндаги кунад..."(сах.254).
"Баргашт ба тарафи ту ва тахаммули зиндагии махдуди хонаводаги бароям мушкил аст. Аммо гурехтан аз ту ва фаромуш кардани ту хам бароям макдур нест. Ту бароям муаммо шудаи ва хубихоят ранчам медихад. Парвиз як бори дигар менависам ки Комиро ба ту месупорам. Ту нагзор у набудани маро эхсос кунад. Он кадар дусташ дошта бош ки маро фаромуш кунад."(сах.275).
Аз ин самимияти номахо мешавад дарк кард ки Фуруг на бо Парвиз на бо даъвохои хонаводаги ва на бо дасткутохии моли ки албатта хамаи инхо мустакиман муассиранд, балки бо шинохти шахсияти номаъмули худ мушкил доштааст, ки бо гомхои калон-калон аз кучахои вакт ва одоти маъмулии мардуми эрони кадам задааст ва вокеияти онрузи чомеъаро аз оянда нигаристааст. Ин китобро дуст доштам бо аксхои равшан аз симои Фуруг ва ахли хонаводаи у ки мисли хамаи наздикони наздики касони хунарманд ва гайри маъмул онхо низ по бо пои Фуруг байни мардуми одди ва дур аз дарки вокеии хунар гахе ба бад ва гахе бо ифтихор вирди забонхо шудаанд.
Ин номахо гуё аз маконе мегуфтанд ки Фуруг аз он гуша мисли паррандае ба осмони адабиёт парвоз кард ва самти тозаи худро баъдхо бо дардхо ва гамхои талху ширини тоза ба тоза пайдо кард ва аз субхи озодии як зан то ба равшании чехраи як хунарманди асил ва вокеи расид ки бузургтарин орзуи у буд ва дуввум ин ки писараш низ ба майдони хунар омад. Аммо барои амали гаштани саввумин орзуи у хануз ба назарам вакт аст. Зеро гарчанд баъд аз марги у осораш дар Эрон пурнашртар гардидааст, аммо хануз баъзе аз тикахои ашъораш тахти фишори сонсури мазхаби хазф мешавад. Холо баъд аз ин номахо метавонам шеъри Фуругро бехтар ба вокеияти манзури у наздиктар дарк кунам ва дубора мехонам... Дасти номахо пардаи каблиро ки ман дар шеърхои у медидам, бардоштааст.

Бозгашт

مزار فروغ در گورستان ظهيرالدوله تهران
З-он номае ки доди з-он шиквахои талх
То ними шаб ба ёди ту чашмам нахуфтааст
Эй мояи умеди ман, эй такягохи дур
Харгиз маранч аз он чи ба шеърам нухуфтааст.
Шояд набуда кудрати онам ки дар сукут
Эхсоси калби кучаки худро нихон кунам
Бигзор то таронаи ман розгу шавад
Бигзор он чиро ки нухуфтам аён кунам.
То бар гузашта менигарам, ишки хешро
Чун офтоби гумшуда меоварам ба ёд.
Менолам аз диле ки ба хун гарка гаштааст
Ин шеър, гайри ранчиши ёрам ба ман чи дод.
Ин дардро чигуна тавонам нихон кунам
Он дам ки калбам аз ту ба сахти рамидааст
Ин шеърхо ки рухи туро ранч додааст
Фарёдхои як дили мехнаткашидааст.
Гуфтам кафас, вале чи бигуям ки пеш аз ин
Огохи аз дуруии мардум маро набуд.
Дардо ки ин чахони фиребои накшбоз
Бо чилваву чилои худ охир маро рабуд.
Акнун манам ки хаста зи доми фиребу макр
Бори дигар ба кунчи кафас ру намудаам.
Бугшой дар ки дар хама даврони умри хеш
Чуз пушти милахои кафас хуш набудаам.

==============

"НОМАҲО"-И НИМО ЮШИЧ


итоби “Номаҳо”-и Нимо Юшич шомили мактубҳоест, ки ӯ ба модару падар, бародару хоҳарон ва дӯстон навиштааст ва бидуни муболиѓа онҳо дар шинохти зиндагӣ, андешаю эҳсосоти шоири бузург нақши рӯшане доштаанд. Номаҳои шоири шаҳир саршори дарсҳои шеъру шоирӣ, ҳикмату фалсафа, ҳақоиқи башарӣ, адабию ахлоқӣ, масоили иҷтимоӣ ва як нигоҳи дурбинона ба табиати офаридгор ва инсон аст. Инак, порае аз “Номаҳо”.


Аз ҳама чиз наздиктар ба ту ишқи туст. Ҳастӣ нишонаи ишқ аст. Навиштани ман ҳам самараи ишқи ман аст…


***

Аз рӯзи нахуст пардае байни қалби шоир ва мавҷудот ҳоил шуд, то ӯ зиндагиашро ба ҳасрат ба сар бибарад ва чизеро, ки дӯст дорад, аз варои ин парда бибинад, чунки осмон мехост чангашро ба дасти ӯ бидиҳад ва аз миёни лабҳои ӯ бихонад. Ман ба ҳар чӣ дил мебандам, ноз мекунад, мегурезад, магар танҳоиву хубиҳои ишқ, ки ҳар қадар ба онҳо дил бастаам, ҳамеша бо мананд…

***

Бидуни таҷриба инсон ноқис аст ва бидуни нуқс инсон ба вуҷуд наёмадаву аз байн нарафтааст…

***

Суръате, ки инсон ба тарафи фанои худ дорад, бештар аз ҳар суръатест, ки дар корҳои дигари ӯ мушоҳида мешавад…

***

Аксу оинаву тифл соати умри инсон ҳастанд, ки ҳар се наздик шудани маргро хабар медиҳанд…


***

Дар сурате, ки тариқи ман аз ҷадидтарин туруқ набошад, нисбат ба тариқаҳои қадими шарқӣ хеле ҷадид ва шояд ҷадидтар аз он барои миллате бошад, ки ҳанӯз ҷадидро нашинохтааст…

***

Шеъру мусиқӣ ва наққошӣ ҳар се дар асри ҳозир васоили анҷоми хадамоти иҷтимоӣ ҳастанд, яъне эҳсосоти табақаро ба ҳаракат дармеоваранд…


***
Нуқтаи назари ман афкору фалсафаи худи ман аст ва бо тариқаи муайяни фикрӣ, ки баъдҳо маълум мешавад…

***

Инсон дардашро бояд ба касе гӯяд, ки ӯ он сероб шавад. Қалби ман оташест, ки бояд ҳама ҷоро бисӯзонад…


***
Чашмҳои ман абрест, ки ҳама ҷо бояд аз он сероб шавад. Қалби ман оташест, ки бояд ҳама ҷоро бисӯзонад…

***

Хаёл накун маро мебинӣ, ман мани воқеӣ ҳақиқати дигаре ҳастам, ки дар навиштаҳои худ ҷо гирифтаам ва ҳанӯз мардум аз ман садое нашунидаанд, то чӣ расад ба як наѓма, ки қалби маро барои онҳо ташреҳ кунад. Мардум аз ман парҳез мекунанд, ҳамон қадар, ки ман аз онҳо парҳез дорам…


***

Чашмони ман пораабрест, ки ҳаргиз аз боридан хаста нашудааст…


***
Завқи зиндагӣ аз ҳукми об аст. Бояд онро софу равон раҳо кард. Рӯҳ бояд ба насимҳои вақти саҳар шабоҳат дошта бошад. Ба беэътиноӣ ва виқор фақат барои навозиш кардани гулҳо аз фазои олам убур кунад…


***

Хомӯширо дар мавқее, ки бояд хомӯш буда бошам, аз дарё ёд мегирам. Ҳамаи ашё муаллими инсонанд. Шумо ҳам мисли ман бошед. Хеле ҳарфҳоро мебояст шунид. Фақат ақоиди худро бояд маҳкам нигоҳ дошт…


***
Рост аст, ки камфаҳмӣ ҳам неъматест ва шуаро аз рӯи асабонияту хастагӣ онро сутудаанд, вале бибинед чӣ қадар ҳам аз неъматҳост, ки инсон ба воситаи ҷаҳолати худ аз он маҳрум шудааст…

***

Ҳунарро зоҳирест содда, аммо ботине печидаву мармуз. Бо ҳар ҳастӣ дақиқаест ва бо ҳар дақиқае нерӯи хос барои фаҳм. Он чӣ дар ҳунар асоси зебоист, ҳамон ростӣ ва ҳақиқат аст…


------------------------------------------------------------------------------------------------

Чанд андеша аз “Саду як андеша”

Ду сол пеш як китоби Раҳими Мусулмониён ба дасти ман расид, ки Саду як андеша ном дошт. Китоби саропо андеша. Ва ҳоло чанд андеша аз ин китоб:

Сарнавишти мардумро аз он пешбинӣ кардан метавон, ки қиблааш кист: тавонгар ё хирадманд.


***

Душман набошад, фориғбол мешавем ва фориғболӣ марг аст.


**

Мурғони осмон ба ҳоли қавме хоҳанд гирист, ки фарзонагонаш дар кишварҳои бегона ҳаммоливу мардикорӣ мекунанд.

***

Чун мардум гурснаву луч аст, раъйи худро ба орду калӯш мефурӯшад ва Маҷлис бозичаи бозингарон мешавад ва қонуне, ки тасвиб мекунанд – калӯшкӯҳна.


***

Қонуне, ки калӯшфурӯшон дуруст мекунанд, лоиқи пойи пойи калон хоҳад буд, на чароғи дасти мардум.

***


Тоҷикистон аз бепулу бемансабу бесавод аст, ки дар ҳич як гӯшаи дунё намеғунҷад (агар ғунҷад ҳам ё таҳхона аст, ё гӯшаи зиндон), ҷуз Тоҷикистони худаш.


***

Узбак худро он вақт нотавон донад, ҳамсӯҳбаташ бо забони вай гап назанад. Тоҷик худро он гоҳ нотавон донад, ки ба забони ҳамсӯҳбаташ гап зада натавонад.



------------------------------------------------------------------------------------------------------
WHO IS MR. БАРЗУ АБДУРАЗЗОҚОВ?


Инсонро куштан мумкин аст, аммо орзуро не.

Вале ман дар бораи инсоне ҳарф мезанам, ки шоҳи тамоми орзуҳост.

Кайҳост, ки мардум барои инқилобҳои фикрии ў қарсак мезананд.

Ўро ном якест: Барзу Абдураззоқов!

Як қаҳрамон

Саҳнаи театр аз саҳнаи зиндагӣ фарқе надорад. Чунки саҳнаи театр ҳаводиси саҳнаи зиндагиро таҷассум мекунад. Ва ҳунарманде, ки дар ҳардуи ин саҳна нақш офарида инсонро тарбия менамояд, қаҳрамон аст.

Як Барзу

Ман ўро намешинохтам ва намедонистам, ки дар дил чӣ орзу дорад. Ҳангоме намоишномаи «Шаҳраки ман»-ро ба рўйи саҳна гузошт, барои тамошои он рафтам. Хурсанд будам, ки ўро аз наздик дидам. Фақат ҳамин чиз дар хотираам нақш бастааст, ки он рўз ҳама муаррифӣ мекарданд: Барзу Абдураззоқов. Сонитар дарёфтам, ки мардум барои хотири дидани намоишномаҳои ў ба театр мешитофтаанд. «Чор дарвеш», «Салом модар, ин ман»…маҳсули кори эҷодии ў ба шумор мераванд.

Як инсон

-Одамизод бояд инсоне бошад, ки сухани дар дил доштаашро ошкоро гуфта тавонад. Дар дон ҳолат мо кӣ ва чӣ кора будани ўро хоҳем донист,- мегўяд Барзу. Худи ў бошад, инсони комил аст. Аз касеву чизе ҳарос надорад. Танҳо медонад, ки Худованд яккаву ягона ва пуштибони кули мардуми рўйи замин мебошад. Аз ратфору гуфторащшмедонем, ки ҳунарманд аст, ҳунарманди асил ва сертакопўй.

Як мунтазир

Аслан дар ин дунё ҳама мунтазиранд. Мунтазири рўзҳои некў, мунтазири…Аммо Барзуи мо мунтазири омадани ҳунармандони ҷавон аст. Ў мегўяд: «Медонед, дар театр мунтазир ҳастам, ки рўзе як ҷавони ҳунарманди ба худ бовардошта омада гўяд: «Барзу, ҳамаш тамом. Акнун ту арзандаи ин театр нестӣ, бирав. Ман ба ҷойи ту дар ин театр ҳунару қувваи худро нишон медихам. Як намоишномаҳоеро рўйи саҳна меоварам, ки дар гўшаи хиёли кассе ҳам набуд». Ана, рухдоди ин воқеаро интизорам. Зеро ҷавонони лаёқатманд барои имрўз ва фардои ману Шумо хеле заруранд. Вақте чунин як ҷавон меояду ин суханҳоро мегўяд, ростӣ бе ягон гапи зиёдатӣ аз театр баромада меравам…»Намедонам, Барзу то кай интизор мемонад. Вале дақиқ аст, ки интизории вай монанди мунтазирии модари фарзанд ба аскарӣ гуселкарда хоҳад буд.

Як режиссёр

«Аз вақте ки Барзу Абдураззоқовро ба ҳайси саркоргардони театри Хоҷа Камоли шаҳри Хуҷанд интихоб карданд, дар он ҷо се намоишномаро ба маърази тамошобинон гузошт, ки ҳам дар дохил ва ҳам дар хориҷи Тоҷикистон соҳиби обрўйи зиёд шуд. Барзу андешаи холисонаи театрӣ ва пайроҳаи мустақили эҷодии худро дорад. Ба ростӣ, дар кишвари мо ин гуна режиссёрҳо хеле каманд. Барзу дар радифи Фаррух Қосимов, Баҳодур Миралибеков барин ҳунармандони асил фаъолияти эҷодӣ дорад»,- таъкид мекунад Рустам Воҳидов, ҳунарманди театри «Аҳорун». Худи Барзу афсўс мехўрад, ки Тоҷикистон режиссёрҳои сатҳи байналмилалӣ надорад. Шояд бо гузашти вақт мо бе режиссёр монем? Ва қойил мешавад, ки ўро дар ҳама ҷой ҳамчун режиссёри ҷавон муаррифӣ мекунанд. Вай баланд механдад. Аммо ҳис мекунам, ки хандааш дард дорад. Хандааш бонги хатар мезанад, ки дигар кай Тоҷикистон режиссёрҳои ҷавонро тарбия мекарда бошад? -Синну соли ман аз чил гузаштааст, вале ҳанўз ҳам маро режиссёри ҷавон мегўянд»,- арз медорад Барзу Абдураззоқов.Аҳмадҷони Раҳматзод, райиси созмони вилоятии иттиҳоди нависандагони Тоҷикистон низ аз ин андеша рўй намегардонад. Ба қавли ў: «Аввалан, Барзу аз коргардонҳои қавииродаи насли нав аст. Назари вай ба зиндагӣ ҳамчун ҳунарманди театр аз фалсафаи муосир, ки он ҳам пешрафти тафаккур ва тамаддун ва техникаро дар худ таҷассум кардааст, маншаъ мегирад. Заминаи асосии кори Барзу Абдруззоқов нишон додани бархўрди ботинии инсони имрўз бо андеша, ҳис, тафаккур ва хулосаҳои фардии инсон мебошад».

Як ватандор

Бисёри зиёии тоҷикро дидаам, ки аз вазнинии рўзгор тарки манзилу макон карда дар ғарибӣ «шоҳона» зиндагӣ ба сар мебаранд. Барзуро чӣ ҳоҷат аст, ки даряк гўшаи музофотии диёр нишаста фаъолият кунад? Пеш аз ҳама ватани худро дўст медорад. Ватане, ки модар ўро дар ҳамин ҷой тавлидаш намудаву раҳравон карда. Дар ҳамин замине, ки ба воя расидаву касбу кор омўхта. Ва ў боз сари хиёл мегўяд: «Вақте аз ман мепурсанд, ки чаро Шумо ба дигар мамолики мутараққӣ рафта зиндагӣ ихтиёр намекунед, бо як ҷумла посух медиҳам: Агар театрро монда ба давлати хориҷӣ равам, нафари дигар нест, то ин театрро ҳамҷониба идора кунад. Ба ин гуфтаҳои худ бовар дорам!» Ў касеро маломат карданӣ нест. Ў танҳо як мақсад дорад: Номи кишвари азизи худ – Тоҷикистонро ба ҷаҳониён бо андешаи тоҷикӣ ошно кардан. Барзу то андозае ба ин мақом соҳиб шудааст.

Як ҳамтақдир

Замоне ки Барзу аз зиндагии сахти ҳунарманди театр ҳарф мезад, ҳаёти пуртазоди рўзноманигорӣ ба ёдам расид. Он замон дарк кардам, ки хоки рўзноманигор ва ҳунармандро аз як гил сириштаанд. Нав бовар кардам, ки дар таърихи инсоният борҳо шудааст, ки ҳунармандро низ барои хотири танқиду мазамматҳояш ошкоро латукўб кардаанд. Барзу аз ин ба риққат омада оҳи сард мекашад ва ба ҳунармандону рўзноманигорони шаттахўрда аҳсант мегўяд: «Замоне моро зери назорат мегиранд ва мезананд, мо бояд хушҳол бошем, ки ба касе лозим будаем ва дар ин олам зиндагӣ мекардаем».

Як аврупоӣ

Аксари намоишномаҳои Барзу аз рўйи асари дромнависони аврупоӣ рўйи кор омадаанд. Вай дроматургияи муосири тоҷикро дромнависии қолабӣ ва ҳаваскорона мехонад. Дар асл бошад, сурати тоҷикиву зеҳни аврупоӣ дорад. Барзу Абдураззоқов мегўяд: «Дромнависони имрўзаи тоҷик ҳанўз дроматургияи ҷаҳониро ба андозаи кофӣ нашинохтаанд. Ман намехоҳам мунтазир бимонам. Намехоҳам дар интизори касе бинишинам, ки далерона наамоишнома бинависад…»

Як девона

Аслан ошиқи ба маъшуқ сахт дилбастаро девона мегўянд.Барзу ҳам ошиқ аст, яъне девона. Девонаи театр, ҳунару саҳна ва зиндагӣ…



-------------------------------------------------------------------------------------------


Чаро наср камхаридор шуд?

Иттиҳоди нависандагони Тоҷикистон дар ҳоле аз афзоиши теъдоди адибон сӯҳбат мекунад, ки ба назари аксар адабиётшиносон кори онҳо чандон муассир набудааст.

Адабиётшиносон мегӯянд, дар солҳои ахир бештар нависандагони ҳаваскор ё ғайриҳирфаӣ рӯйи кор омаданд, ки қурби осорашон бо осори нависандагони ҳирфаӣ яксон нест ва ин ҳама ба завқи хонанда зарба задааст.

Аммо Урун Кӯҳзод, аз ҷумлаи маҳбубтарин нависандаи тоҷик ва собиқ мудири шӯъбаи насри Иттиҳоди нависандагони Тоҷикистон, мегӯяд, мушкили иқтисодие, ки баъд аз даргириҳои дохилӣ ҷомеъаи кишварро дунболагир шуд, барои нависандагон ва осори онҳо низ бетаъсир набуд.

Вай бо ишора ба заъфи тарғибу ташвиқи адабиёт баъд аз солҳои навадуми қарни гнузашта гуфт: “Агар адабиёт тарғибу ташвиқ нашавад ва то гӯши хонанда нарасад, пас, хонанда чи гуна китоб хона два дар ин маврид сӯҳбат кунад. Дигар ин ки китобҳо бо хоанндаҳо дастрас намешавад. Зеро як китоб бо теъждод панҷсад нусха ва ё бештар аз он нашр шаваду он ҳам дар анбори нашриёт “хоб” кунад, баъд аз куҷо уммедвор шавем, ки китоби моро мехоанду дар атрофии он баҳс мекунад? ”

Дар мавриди дигар Урун Кӯҳзод ба заъфи танқиди адабӣ ҳам таъкид мекунад, ки боъис ба рушди ками риштаи наср дар адабиёти тоҷик шудааст. Вай мегӯяд, дар даврони Шӯравии пешин агар як асар рӯйи чоп меомад, ҳатман мунаққидон онро мехонданд ва назари худро дар рӯзномаву маҷаллаҳо чоп мекарданд, ки аз ҳусну қубҳи он бисёриҳо огоҳ мешуданд. Кӯҳзод мегӯяд, риштаи танқиди адабӣ ҳоло тақрибан аз миён рафтааст ва касе аз мунақиддон ин ё он асарро мавриди баҳсу баррасӣ қарор намедиҳад:   

‘’Ба мушоҳидаи ман, дар солҳои ахир нақди адабӣ тақрибан ба нобудӣ расидааст. Яъне, китобҳо нақд карда намешаванд. Вақте китобҳо нақд намешаванд, боз ҳамон мушкили бехабарии хонанда дар миён меояд. Бубинед, ҳоло шароите шудааст, ки агар дар Хуҷанд китоб чоп кунанд, Душанбе бехабар мемонад ва ё баръакс”.

Қодири Рустам, адиби тоҷик ва муаллифи китоби “Рӯдакӣ, фаромӯшӣ, Чингизхон ва хар”, ҳам мегӯяд, ҳарчанд дар Тоҷикистон адабиёт ҳаст, аммо раванди адабӣ вуҷуд надорад: “Дар замони Шӯравӣ буд, як китоб навишта мешуд, чоп мешуд ва мунаққидон дар атрофи он мулоҳизаи худро мегуфтанд. Ин раванд акнун ба таври муҷаззоъ боқӣ мондааст. Яъне нависанда китобашро менависад ва дар талоши он мешавад ки аз ҷое пул пайдо созаду онро чоп кунад ва ниҳоятан мекӯшад, ки онро то хонанда расонад”.
Мисли ин ки нависандагон асари худро менависанду чоп мекунанд, аммо намедонанд, барои кӣ навиштаанд ва кӣ бояд асари онҳоро хонад. Ва хонандагон низ намедонанд, ки нависандагон чӣ навиштаанд ва чӣ гуна бояд онро дастрас кард.

Дар ҳамин ҳол, аксар адибон барои рафъи ин мушкил системаи нави паҳн кардани китоб ва фурӯши онҳо дар дӯконҳои китобро пешниҳод мекунанд. Аммо нашриёт ва созмони Тоҷикматбуот мегӯянд, имкони молии чопи бештари китобҳо ва паҳн кардани онҳо дар куллия манотиқи Тоҷикистонро надоранд.

Дар ҳоле ки ба гуфтаи бештари нависандагон дар Шӯравии пешин теъдоди чопи асарҳои адибон то 15 ҳазор нусха буд ва дар манотиқи кишвар тавзеъ мешуд ва афзун бар ин, нависандагон ҳаққуззаҳмати хуб низ дарёфт мекарданд.

Вале Қодири Рустам мегӯяд, насри тоҷик дар рӯёрӯйӣ ба мушкилоти иқтисодиву иҷтимоъӣ куллан футур нарафтааст. Ҳанӯз ҳам дар риштаи наср ба гуфтаи ӯ осори қавӣ ва бақурбе офарида мешаванд, ки нардбони адабиётро барои минбаъда боло мекунанд: “Кам ҳам бошад, нависандагони хубе дорем. Саттор Турсун, Сорбон ва Абдулҳамиди Самад чанд чизи ҷолиб навиштанд. Муттаассифона, мо дигар хонанда надорем. Адабиётро на танҳо адиб ба вуҷуд меорад, балки адабиётро пеш аз адиб хонанда ба вуҷуд меорад”.

Аммо Хуршеди Атовулло, сардабири ҳафтаномаи “Фараж” ва муаллифи китоби детективии “Марги журналист”, заъфи насри тоҷикро дар ин мебинад, ки асарҳои имрӯза дархӯри завқи хонандаҳои тоҷик нестанд. Вай мегӯяд, то ҳанӯз дар риштаи наср мавзӯъи ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон ва мушкили иҷтимоъии мардум, ҳамчунин, муҳоҷирати кории тоҷикон дар Русия ва қатлу азияти онҳо таҷассум наёфтааст: “Аз хонанда набояд гила кард. Агар асар асари хуб бошад, агар асар ба зиндагии мардум наздик бошад, агар асар аз мушкилоти воқеъии ҳаёти имрӯзаи мардум, шурӯъ аз ҷанги шаҳравандиӣ то муҳоҷират, бошад, мардум онро ҳатман мекобанду меёбанду мехонанд. Аз ин рӯ, айбдор кардани мардум ба он ки китоб намехонанд, андешаи норавост”.

Бо ин ҳама, бештари адабиётшиносон мегӯянд, ки то ҳанӯз Баҳманёр, Абдулҳамиди Самад, Урун Кӯҳзод, Ҷонибеки Акобир, Сорбон, Саттор Турсун ва Муҳаммадзамони Солеҳ аз чеҳраҳои асили насрнигори тоҷик эътироф мешаванд, вале дар ин даҳ соли ахир дар Тоҷикистон дар сатҳи инҳо нависандае аз ҳузури худ дарак надодааст…