! Ин саҳифаи хусусии Каюмарси Ато, хабарнигори Радиои Озодист. Аммо навиштаҳои ӯ дар ин саҳифа мавқеъ ва дидгоҳҳои Радиои Озодӣ нест.

11 марта, 2010

Бадтарин ҳалол

Ё чаро азҳампошии хонаводаҳо дар Тоҷикистон рӯ ба афзоиш дорад?

Азҳампошии хонаводаҳои аксаран ҷавон дар Тоҷикистон замоне рӯйи забонҳо омад ва омори расмии он ҳам афзоиш ёфт, ки давлати ин кишвар қонуни танзими расму оинро тасвиб намуд ва тибқи он дар баробари никоҳи шаръӣ никоҳи қонуниро ҳатмӣ донист. Тибқи муқаррароти ин қонун никоҳи шаръӣ ё мусулмонӣ бидуни дарёфти санади расмии ақди никоҳ аз мақомоти сабти ҳолатҳои шаҳрвандӣ мамнӯъ аст.

Аммо то қабули ин қонун дар охирҳои соли 2007 бисёре аз издивоҷҳо дар Тоҷикистон танҳо бо никоҳи шаръӣ ва бидуни номнависи расмӣ сурат мегирифт. Ва иҷрои муқаррароти нав боис шудааст, ки шумораи сабти никоҳи расмӣ афзоиш пайдо кунад ва ҳам маълумоти воқеъӣ дар бораи азҳампошии оилаҳо рӯйи об барояд.

Қобилҷон Боев, мудири шӯъбаи фатвои Шӯрои уламои Маркази исломии Тоҷикистон, мегӯяд, дини ислом ба шиддат азҳампошии хонаводаҳоро маҳкум мекунад. Аммо ба гуфтаи ӯ, азҳампошии хонаводаҳо метавонад дар ҳолатҳои истисноӣ ва тибқи фармудаи шариати ислом анҷом шавад.

“Дар сурате, ки дар оила сӯйи тафоҳумҳо рӯ мезананд ва байни зану шавҳар носозгорӣ ба миён меояд, шариат иҷоза додааст, ки онҳо аз ҳамдигар ҷудо шаванд”,-афзуд ӯ.


Никоҳ - нисфи имон


Ин дар ҳолест, ки аз дидгоҳи дини ислом, ташкили хонавода маҳбубтарин ва азизтарин ниҳоди башарӣ назди Худованд эълом шудааст. Паёмбари ислом ҳам фармудаанд, ки “назди Худованд чизе маҳбубтар ва азизтар аз издивоҷ ва ташкили хонавода бунён нашудааст”.

Cайидюнуси Истаравшанӣ, донишманди тоҷик, ки дар Эрон ба сар мебарад, дар сӯҳбат ба мо гуфт, ки “дарҳои осмон ҳангоми бурузи чаҳор падида кушода мешавад, ки ду маврид аз онҳо марбут ба хонавода аст. “Вақте ақди издивоҷ баргузор мешавад ва ҳангоме ки фарзанд ба чеҳраи волидайни худ нигоҳ мекунад”.

Ҳатто дар ҳадисе, паёмбари ислом издивоҷ ва ташкили хонаводаро барои марду зан нисфи имон дониста фармудаанд: “Ҳар кӣ издивоҷ намояд, нисфи имонашро комил карда, дар нисфи боқӣ, бояд аз Худованд битарсад”.

“Бо таваҷҷўҳ ба ин нукта, дигар маълум аст, ки ислом роҷеъ ба азҳампошии хонавода чӣ мавзее дошта бошад. Рӯшан аст, ки ислом шадидан бо падидаи барҳам задани як чунин конун ва ниҳоде мухолиф аст. Паёмбар талоқро, ки василаи азҳампошии хонавода ба шумор меравад, накӯҳиш карда мефармоянд: «Издивоҷ кунед ва талоқ надиҳед, зеро Арши илоҳӣ аз вуқӯи талоқ ба ларза медарояд”,-афзуд Сайидюнуси Истаравшанӣ.


Талоқ: Бадтарин ҳалол


Аммо чаро аз талоқ барои азҳампошии хонаводаҳо истифода мекунанд? Ва талоқ барои азҳампошии хонавода дар кадом ҳолат зарур аст?

Сайидюнуси Истаравшанӣ мегӯяд, Худованд талоқро танҳо дар ночорӣ машрӯъ донистааст. Вай мегӯяд, агар чорае пайдо нашавад барои ба ҳам омадан ва зиндагии якҷоя доштани зану шавҳар, яъне дигар умеде барои оштию созгорӣ миёни зану шавҳар вуҷуд надошт, танҳо дар ин сурат шариат иҷоза медиҳад, ки мард бо додани талоқ аз зани хеш ҷудо гардад.

Вай афзуд, “ислом мушаввиқи ҳифзи конуни хонавода аст ва шадидан бо азҳампошии он мухолиф, бинобар ин фақат дар вақти зарурат ва ночорӣ, талоқро машрӯъ донистааст. Паёмбар мефармоянд: “Бадтарин ва нафратангезтарин кори ҳалол назди Худованд, талоқ аст”.

Ба ҳамин ҷиҳат, шариати муқаддаси ислом, барои он ки зиндагии заношӯӣ зуд напошад, ба маҳзи ин ки марде аз ҳамсараш нохурсанд бошад, роҳи талоқро нишон намедиҳад, балки ўро ба бурдборӣ ва шикебоӣ даъват мекунад. Қуръон роҳи пешгирӣ аз ҷудоии зану шавҳарро ба беҳтарин тариқи амалӣ нишон додааст: “Ва агар аз ҷудоӣ миёни он ду (зану шавҳар) бим доред, пас доваре аз хонаводаи он (шавҳар) ва доваре аз хонаводаи он (зан) таъйин кунед. Агар сари созгорӣ доранд, Худо миёни он ду созгорӣ хоҳад дод...”.

Қобилҷон Боев, мудири шӯъбаи фатвои Шӯрои уламои маркази исломӣ низ ба ин назар аст. Вай мегӯяд, Худованд дар баробари ин ки никоҳро барои пайвандии ду нафар амр кардааст, талоқро ҳам барои ҷудоии онҳо пешниҳод кардааст. Вале ҷаноби Боев мегӯяд, пеш аз он ки талоқ гуфта шавад ва зану шавҳар аз ҳам ҷудо шаванд, бояд андеша кунанд, бояд мӯҳлате барои онҳо дода шавад, то бубинанд, ки дигарбора бо ҳам буда метавонанд ё на.


Гурез аз мушкил?


Дар ҳамин ҳол Марям Давлатова, фаъоли ҳуқуқи зан дар Тоҷикистон ва сардабири маҷаллаи “Равзана”, мегӯяд, истифода аз вожаи талоқ барои азҳампошии хонаводаҳои ҷавон дар ҳолест, ки аксари онҳо никоҳи расмӣ надоранд. Ба гуфтаи вай, ин хонаводаҳо, ки сабти номи расмии никоҳ надоранд, бо як талоқ аз занҳои худ раҳо мешаванд ва зану фарзанди худро бе пуштибон ва бе хонаву дар мегузоранд.

“Вақте ки оиладор мешаванд, дар бисёр маврид аз кайди давлатӣ намегузаранд. Ин дар бисёр маврид боиси осон вайрон шудани оила мегардад. Зеро вақте шавҳар талоқ гуфт, ҳарду ҷониб гумон мекунанд, ки бо ҳамин тамом, дигар чорае нест”,-мегӯяд Марям Давлатова.

Ҷалолиддин Маҳмуд, таҳлилгари умури мазҳаӣ дар Душанбе, ҳам мегӯяд, имрӯз дар Тоҷикистон аз вожаи талоқ сӯйииситифода мекунанд. Дар ҳоле ки ба гуфтаи ӯ, аксари онҳое, ки ин вожаро ба забон меоранд, аз пайомади он огоҳ нестанд ва фикр мекунанд, ки талоқ мисли як шӯхӣ аст ва мешавад бо он ҳамсари худро тарсонид ва ё ӯро ба ин васила аз роҳаш баргардонид.

Вай афзуд, “талоқ аз ҷумлаи ҳалолҳое аст, ки иҷрои онро Худованд мақбул намедонад. Дар Тоҷикистон, ки мардум аз ин аҳком огоҳӣ надоранд, гумон мекунанд, ки ин чизи хеле содда аст. Аз ин рӯ заруру нозарур аз ин калима истифода мекунанд. Якбора ду талоқ ё се талоқ кардан тибқи ҳадис гуноҳ аст”.


Талоқи мобилӣ


Ахиран Кумитаи занон ва оилаи назди раёсатҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчунин гуфтааст, ки талоқ тавассути телефонҳои мобил аз сӯи муҳоҷирони тоҷик афзоиш ёфтааст. Масъулини ин кумита мегӯянд, аксари ин муҳоҷирон, ки мехоҳанд дар Русия шаҳрвандии ин кишварро ба даст оран два соҳиби ҷои кори хуб гарданд, аз занҳои худ раҳо мешаванд, ки ба азҳампошии хонаводаҳо оварда мерасоанд.

Ба саволи мо дар ин бора ки оё тавасути телефони мобилӣ баёни талоқ қабул мешавад ё не, Қобилҷон Боев, мудири шӯъбаи фатвои Шӯрои уламо чунин гуфт: “Тавассути телефон ҳам талоқ мешавад, агар садои ӯро шуниданд”.

Аммо баробари ба забон овардани талоқ мушкили хонаводаҳо аксаран ҳалли худро пайдо намекунанд. Қобилҷон Боев, мудири шӯъбаи фатво дар Шӯрои уламои маркази исломии Тоҷикистон, мегӯяд, ба шӯъбаи онҳо даҳҳо тан занони аз шавҳаронашон талоқшуда шикоят мекунанд. Вай мегӯяд, аксари ин шикоятҳо дар бораи тақсими одилонаи мерос ва фарзандон аст. Ҳамчунин, ба гуфтаи ӯ аксари онҳое ки талоқ додаанд баъд аз пушаймон шудан ба назди онҳо меоянд ва машварат мепурсанд.


Роҳи ҳал кадом аст?


Ҷалолуддини Маҳмуд, таҳлилгари масоили динӣ, мегӯяд, раванди аз ҳад афзуни азҳампошии хонаводаҳо барои ҷомеаи мусулмони Тоҷикистон пайомадҳои хуше ба дунбол надорад. Вай мегӯяд, бояд сари ин мавзӯъ мақомот ва диндорон андеша кунанд ва барои ҷилавгирӣ аз ин рухдод барномаи огоҳонидани сокинон аз ҳукмҳои шариатро рӯйи даст гиранд.

Аммо Марям Давлатова, фаъоли ҳуқуқи зан дар Тоҷикистон, мегӯяд, бояд занҳое, ки бидуни баҳонае талоқ гирифтаанд, шавҳарони худро ба додгоҳҳо кашонанд, то онҳо ё ҷарима супоранд, ё ба ҷавобгарӣ кашида шаванд. Ба назари ӯ, чунин бархӯрдҳо барои онҳое, ки мехоҳанд ба осонӣ ва он ҳам бо баёни вожаи талоқ аз хонаводаҳои худ раҳо шаванд, намунаи ибрат гардад.

09 марта, 2010

Қисмати севвуми ғарибномаи падар

Аёдат

Эй фарзанд, бидон ки иёдати ҳар вақтаи бемор низ аз корҳои савоб аст. Мусулмон бародари мусулмонашро, ки ӯ мариз (бемор) аст хабар бигирад. Дар назди болини ӯ нишаста сӯҳбат орад, аз Худованд барои сиҳатии ӯ омурзиш бипурсад, ӯ Аллоҳ таъоло шифояш диҳад. Дар ин маврид ҳеҷ гоҳ бемор ба хеш марг (дар ҳолати вазнин буданаш нахоҳад, ки гуноҳ аст. Ҳама вақт дар забон такрор кунад: “Ло илоҳа илаллоҳу Муҳаммадур Расулуллоҳ”-ро.

Ва дар ҳадиси 553 омадааст: Аз Савбон (р) ривоят шуда, ки Расули Худо (с) фармуд: Агар мусулмон бародари мусулмонашро иёдат намояд, ҳамеша дар ҳуруфи биҳишт аст, то бозгардад. Гуфта шуд: ё Расулаллоҳ, хурфаи биҳишт чист? Гуфт: мевааш, ки чида мешавад.

Ту бидон, ки диҳандаи маризӣ Худованд ва шифодихандааш ҳам худи ӯст. Оиди ин равза (боб) аз ҷониби ӯ дуъои шифо нозил шудааст. Пайғамбари охируз-замон салаллоҳу алайҳи вассаллам вақте ба иёдати бемор раванд, албатта, барои вай мехонданд, ин дуъоро.

Ва дар ҳадиси 558 омадааст: Аз Усмон ибни Абулос ривоят шуда, ки ӯ аз беморие, ки дар вуҷудаш эҳсос мекард, ба Расули Худо (с) шикоят намуд. Паёмбар (с) ба вай гуфт: Дастатро ба ҷое, ки дар вуҷудат дард мекунад, бигзор ва се бор “Бисмиллоҳ” бигӯ ва ҳафт бор бигӯ: “Аъузу биъизатиллоҳи ва қудратиҳи мин шарри мо аҷиду ва уҳозиру.” Яъне, паноҳ меҷӯям ба иззату қудрати Парвардигор шарри он чи меёбам ва аз он метарсам.

Ту ҳеҷ вақт аз шахси бемор ҳазар манамо. Ӯ дар кадом ҳолати бошад ҳам, ба дидорбинӣ бирав. Ҳар гоҳ ӯро дилдорӣ намо. Агар ӯро қисмат ба охир расад, ба ҷанозааш бишитоб. Ин амали пайравони уммати Муҳаммад Мустафо салаллоҳу алайҳи вассаллам мебошад. Дар чунин маврид гуфтаи бузургворе дуруст аст, андар некӯкорӣ: “Дилёбӣ беҳтар аз ҳаҷҷи Акбар” аст. Оре, аз одами фақат рафтори нек, гуфтори нек ва пиндори нек боқӣ мемонад.

Дуову фотиҳа

Эй фарзанд, бидон ки бар арвоҳи (рӯҳ) падару модар, хешовандон ва силаи раҳм дуъою фотиҳа ҷоиз аст. Ва ҳар доим зиёрати мазораш кун. Ва аз Худованд барои онҳо омурзиш бипурсед. Мурдаро ҳеҷ вақт дашном мадеҳ. ӯро фақат бо некӣ ёд кун, чун шахси сутуда духули биҳишт гардад.

Дар ҳадиси 582 омадааст. Аз Абуҳурайра (р) ва пайғамбар (с) дар намози ҷаноза ривоят аст, ки фармуд: “Аллоҳумма анта раббуҳо ва анта халоиқтаҳо ва анта ҳадайтаҳо лил ислом ва анта қабозта руҳаҳо ва анта аъламу бисирриҳо ва ъалониятиҳо ҷиънока шуфаъоа лаҳу, фағфир лаҳу”. Бор, Худоё, ту Парвардигори ӯй ва ту ба ислом ҳидояташ намуда ва рӯҳашро қабз кардаӣ ва ту ба пайдову ниҳонаш донотарӣ, ҳузурат омада барои ӯ шафоъат мекунем, пас барояш омурзиш кун.

Эй фарзанди дилбанд, бидон ки ҳамаи инсонҳо бо муҳаббат ва сидқ ба ҳамдигар чун як тан ва аъзо ҳамранг аст. Яъне, бани одамӣ аъзои якдигаранд.
Касе, ки мушкили мусулмонеро осон кунад Парвардигор мушкиле аз мушкилоти ӯро дар рӯзи қиёмат осон кунад. Касе, ки айби мусулмонеро дар ин дунё бипӯшонад Худованд айби ӯро дар рӯзи охират бипӯшонад. Шайх Саъдии Шерозии ширинсухан дар масоил гуфтааст:
Агар мусулмон бо мусулмон якҷоя (яктан) бошанд, ягон аду (душман) муқобили онҳо сангар истода натавонад. Шахси мусулман бояд ба ҳамдигар зулм накунад. Бо ҳам бародар бошанд. Ва ба ҳамдигар ниёзмандӣ кунанд ва ҳоҷат бароранд.


Бани одам аъзои якдигаранд,

Ки дар офариниш зи як гавҳаранд.

Чу узве ба дард оварад рӯзгор,
Дигар узвҳоро намонад қарор.

Ва дар ҳадиси 153 омадааст: Аз Нӯъмон писари Башир (р) ривоят аст, ки паёмбар (с) фармуд: Масали мусулмонҳо дар муҳаббат ва раҳмат ва меҳрубониашон ба ҳамдигар монанди як ҷасад аст, ки ҳар гоҳ узве аз он ба дард ояд, дигар аъзои ҷасад дар таб ва бедорхобӣ бо он ҳамроҳӣ мекунанд.

Худованд мефармояд: Ҳар он кӣ касеро ба ғайри ивази касе ва ба ғайри фасод дар замин бикушад, чунин аст, ки ҳамаи мардумро куштааст ва ҳар кӣ сабаби зиндагонии касе шуд, пас чунон аст, ки ҳамаи мардумро зинда намуда бошад. (Сураи Моида: 32)

Ҳамсар

Бидон, эй фарзанд, вақте ки зан хостӣ аз оилаи порсоён бихоҳ. Ва бубин, ки падару модараш чӣ гуна ашхосанд ва машғули чӣ амаланд. Зан аз гурӯҳи сарватмандон нахоҳ. Дар ин боб ҳеҷ вақт шитоб манамо. Мисли дигар фарзандҳои нохалаф бо волидайн баҳс макун.

Асрори (сири) қалб ба касе магӯ, то дар муҳаббат андӯхтан шармсор нагардӣ. Меҳр бастане, вафодориро ба дили инсонҳо Худованд ато кардааст. Аз ин лиҳоз, бидон, ки ҳамхона гаштани марду зан аз давраи Одам алайҳиссалом то имрӯз давом кардааст.

Шахс вақте ба айёми булуғӣ (балоғат) мерасад, албатта, дар дили ӯ муҳаббат нисбат ба духтар пайдо шавад. Муҳаббат оташест, ки қалби шуморо ба шӯр орад, дар шумо беқарорӣ ҳувайдо гардад.
Он соҳибҷамол бо ишваю (карашма) ноз шуморо мафтуни хеш созад, тез асираш (ғулом) машав. Аввал бубин, ки хислати (характер) ӯ чӣ гуна аст, рафтору гуфтораш чӣ тарз ва чӣ гуна кадбону бошад. Ҳамчун фарзанди мусалмон парҳезгор ва ибодаткунанда бошад. Хайру шарр бидонад ва аз пайи накӯиву сиддиқ (бисёр ростгӯ) бошад. Эй писар, агар ба ӯ сахт меҳр дошта бошӣ чун фарзанди мусалмон дар кӯчаву гулгаштҳо, изҳори Ишқ макун. Чунки дар миён сада (девор) падару модар ҳаст. Ва бе ризогии онҳо ба ин амал даст маёр, то ғазаби Худованд наояд. Дар ин маврид суханпардозони мулки Аҷам ва ровиёни баландпарвози каломи раббонӣ гуфтаанд: Ба қавли Ҳазрати Хайёми Нишопурӣ, ки барҳақ мегӯяд:

Хуршеди сипеҳри безаволӣ ишқ аст,
Мурғи чамани хуҷастафолӣ ишқ аст.
Ишқ он набувад, ки ҳамчу булбул нолӣ,
Ҳар гоҳ ки бимирию нанолӣ ишқ аст.

Ё худ адиби араб Ҷуброн Халил Ҷуброн дар асари хеш овардааст: “Дар муҳаббат гӯётарин забонҳо ҳам гум мегардад.” Бузургтарин классикони адабу илм ва фарҳангӣ аз Рӯдакӣ то Айнии сухансанҷ дар ин мавзӯъ ғазале (ишқ) гуфтаанд. Ҳазрати Ҷомии Ҳиротӣ алайҳи раҳма мегӯяд: кӯшиш кунед ба худ ҳамсари муносиб дарёбед ва куҷое бошед, ҳамроҳ буда, дар талоши зиндагӣ баробар ҷиҳоз намоед ва ҷое бе ҳам будан чун чашми кӯр аст, ки олам ба назарат торик аст.

Ҳар ҷо ки кунам хона ҳамхона туро ёбам,
Ҳаргиз маравам ҷое к-онҷо на туро ёбам.
Гар хоб кунам шабҳо в-ар хона равам танҳо,
Дар хоб туро бинам дар хона туро ёбам...

"Чашми бад"

Эй фарзанди азиз, айёми камолот кӯшиш кун, то ба занҳои бегона (духтари) бо чашми бад манигарӣ. Дар ин маврид Худованд мефармояд: “Бигӯ ба мардони мусулмон, ки бипӯшанд чашмони худро (аз зани бегона). (Сураи Нур, ояти 30)

Дар ҳадиси 974 омадааст: Аз Абуҳурайра (р) ривоят шуда, ки пайғамбар (с) фармуд: бар фарзанди одам баҳрааш аз зино навишта шуда, ки хоҳӣ нахоҳӣ дармеёбад ба чашм зинои он нигаристан аст ва ду гӯш зиноӣ бошед. Раво нест барои мусулмон, ки беш аз се рӯз бародарашро тарк кунад. Он шунидан аст ва забон, зинои он сухан гуфтан аст ва даст зинои он ба чанг гирифтан аст ва по зинои он гом (қадам) задан аст ва дил, умед ва орзу мекунад ва шармгоҳ онро ростгӯ ва ё дурӯғгӯ месозад.

Дар ҷавонӣ саъй кун бехалал хоҳӣ амал,
Мева бенуқсон бувад вар дарахти навбар аст. (А.Ҷомӣ)


Ба зани бегона нигоҳ кардан ва дар ҳаққи ӯ сухани ноҷо гуфтан аз гуноҳҳои бузург аст. Аз ин рӯ, то тавонӣ дар кӯчаву гузаргоҳҳо бо дӯстон машварат насоз, то чашм ба зан ё духтаре наафтад. Вақте ба хонаи касе равӣ аввал иҷозати даромадан пурс. Ё то се маротиба дарро тақ-тақ кун, то садое барояд. Дар ҳолати ҷавоб нашудан дохили онҷо машав. Ин аст рафтори хуби одамӣ. Бадахлоқӣ ин нишони шайтон аст. Бад шудан хеле осон, аммо кӯшиш кун аз ин хислат дур бошӣ. Ҳамеша аз пайи ростон бирав. (Идома дорад)

Рустами Ато, омӯзгор,
Русия, Перм, соли 2005

07 марта, 2010

Идомаи ғарибномаҳои падар

Дурӯғ

Дар бораи дурӯғ гуфтану дурӯя будани шахс Худованд мефармояд: “Чун сухани беҳударо шунаванд, аз он эъроз кунанд.” (Ароз, дур гуфтан) (Сураи Қасас: 55)

“Аз мардум пинҳон мекунанд ва аз Худо пинҳон намекунанд ва ӯ бо эшон аст, он гоҳ ки дар шаб машварат кунанд, дар мавриди он чи Худо намеписандад аз тадбир ва Худо ба он чӣ мекунанд муҳит ва дар баргиранда аст. (Сураи Нисо: 108)

Ҳадиси 916
Шарҳ: Мусалмон боист дар ҳузур ва ғиёби (ғоиби) дигарон ростгӯ бошад, на ин ки дар ҳузури касе тавре сӯҳбат кунад ва дар ғиёби ӯ ба шакли дигар.
Эй писар, бидон ки дар ҳозиру ғоибии кас дурӯғ магӯ. Дурӯягӣ хислати бади инсонӣ. Дурӯя мисли ҷодугарест, ки дар ҳозират дигар гап мезанаду аз оқибат сухани дигар мегӯяд. Агар болои коре ҳозир бошӣ ба тарафайн ростгӯ шав.

Ҳадиси 917
Аз ибни Масъуд (р) ривоят аст, ки Расули Худо (с) фармуд: Ҳамоно ростӣ ба сӯи тоъат раҳнамоӣ мекунад ва тоъат ба сӯи биҳишт ва ҳароина шахс рост мегӯяд, то ин ки дар назди Худованд сиддиқ (ростгӯ) навишта мешавад ва ҳамоно дурӯғ ба сӯи маъосӣ раҳнамоӣ мекунад ва маъосӣ ба сӯи дӯзах ва ҳароина шахс дурӯғ мегӯяд, то ин ки дар назди Худованд каззоб (дурӯғгӯ) навишта мешавад.

Ҳасад

Эй писар, бидон ки ҳасад ба одамӣ бадбахтӣ орад. Аз ҳасад доимо бипарҳезед, зеро ҳасад аз шахс некиҳоро мехӯрад, чӣ тавре ки ҳезум дар оташ месӯзад. Ҳеҷ гоҳ аз хӯрдан ва пӯшидан ба сарватманд ҳасад мабар, то аз фазлу иҳсону неъматҳои Худовандӣ маҳрум нагардӣ. Дар ин бобат ақл ва фаросат ба кор ояд. Дар гуфтор парҳезгор бош, дурушт сухан магӯ. Ҳамаи ин каломро дар овони булуғи (балоғат) омӯз. Ва аз он чие ки найҳ (манъ) аст дурӣ ҷуй. Бо ашхоси ботакаббур, дурӯғгӯ ҳамсӯҳбат мабош.

Эй фарзанд, бидон ки дар зиндагӣ ҳеҷ гоҳ ба ҳоли бародари хеш маханд. Агар ӯ ғамхӯрда бошад, тасаллӣ бидеҳ. Дар кори нек мадад намо. Дар афтодагӣ дасташ бигир. Ин ҳам дунболи некӣ кардан аст. Ту бидон ки Рӯдакии панҷрӯдӣ дар даҳсолагӣ Қуръон аз бар карда, дар масоили накӯӣ кардан фармудааст:

Ин ҷаҳонро нигар бо чашми хирад,
Не бад-он чашм к-андар ӯ бингарӣ.
Ҳамчу дарёст в-аз накӯкорӣ,
Киштие соз то бад-он гузарӣ.

Ҳадиси 945
Аз Восила ибни Асқаъ (р) ривоят аст, ки Расули Худо (с) фармуд: Дар баробари ғами бародарат изҳори шодӣ макун, зеро шояд Худованд ӯро мавриди раҳмат қарор дода ва туро ба он мубтало созад.

Зиёрат

Эй фарзанд, бидон ки ҳангоми гузаштан аз водии хомӯшон (қабристон) аввал ба аҳли қубур салом гӯй. Он мавзеест, ки пас аз мавт рӯҳ аз тан (бадан) ҷудо гардад ва аҷсом (ҷисм) он ҷо гузоранд. Ту бидон, ки дар ин даҳри (дунё) фонӣ ҳеҷ кас намонад.

На сарватманду на дарвеш. Кадом рӯзе қисмат (умр) поён пазирад мадфани (дафнгоҳ) аҳли инсон он ҷост. Бинобар ин, кӯшиш бикун то дар ин гетӣ аз хеш накӯноми боқи монад. Чунин шахсро пас аз маргаш ҳам мардум зикри хайраш кунанд. Ту бидон, ки дар ин марзи рӯшану офтобӣ, нурпозу неъмат касе намонад ва ҳама реҳлат (сафар) кунанд. Дар ин боб гӯяндаи афкори Исломӣ Шайх Бобо Тоҳири Урёни Ҳамадонӣ чунин мегӯяд:

Ба қабристон гузар кардам каму беш,
Бидидам ҳоли сарватманду дарвеш.
На дарвеше ба гӯре бе кафан рафт,
На давлатманд бибурд зи як кафан беш.

Ёди гузаштагон

Фаромӯш масоз, ки пас аз марги падару модар, пайвандон ва силаи раҳм ба рӯҳи арвоҳон дуъо кун, ки Малоикаҳо омин бигӯянд, то савобе ёбӣ. Мурдани волидайн ҳақ аст. Ва бидон, ки марг дар гиребони инсон аст. Ҳар шаб ба тарафи дасти рост хоб кун. Ҳазрати Муҳаммад салаллоҳи алайҳи васаллам вақте мехобидан ба тарафи рост паҳлӯ мезаданд ва дасти рости хеш зери сар гузошта мегӯянд:

“Аллоҳумма қиний ъазобака явма табъасу ъибодака.” Яъне, “Парвардигоро, маро аз рӯзе ки бандагонатро бармеангезӣ аз азобат нигоҳ дор.”-Аз хоб низ бо тарафи рост бархоста “Субҳоналлоҳ” бигӯ ва ба даргоҳи Раззоқи Олам шукр кун. Шахси шокир доимо собир (сабркунанда) бошад. Чунин ашхос (шахс) рӯй ба даргоҳи Илоҳӣ оварад ва бо амри ӯ дари биҳишт кушода ва аз оби Кавсар сероб гардад.

Дӯсту душман

Эй фарзанди дилбанд, вақте ба айёми булуғӣ расидӣ дӯстро аз душман фарқ кун. Дӯст он аст, ки дар корҳоят ёрӣ диҳад, дар тангдастият даст бигирад, дар хурсандият хандон бошад, дар ғамгиният ғусса хӯрад. Ва бидон, ки дӯст се тайифанд: ҷонӣ, нонӣ ва забонӣ. Ба дӯсти ҷонӣ ҷонат бидеҳ.

Аз дӯсти нонӣ, ки гирди дастархонат нишаста хӯрад ва туро боз гумроҳат кунад. Дӯсти забонӣ дар забон аст. То тавонӣ аз дӯстони нониву забонӣ дурӣ ҷӯй. Душман он аст, ки ҳамеша дар муқобили ту истад. Ва ҳар вақт зиддат сухан гӯяд. Туро ба гурӯҳе бадном кунад. ӯ кӯшиш кунад, ки туро ба ҳалокат расонад. Аммо бидон, ки баъзеи дӯстон ҳам аз адуи ашадӣ гузаронанд. Ту ҳаракат намо, ки ба касе бухл наварзӣ ва ба азоби Худоят гирифтор нагардӣ. Ба қавли Саъдии суханпардоз, раҳматуллоҳи алайҳ, ки гуфта:

Дӯст он бошад, ки гирад дасти дӯст,
Дар парешонҳоливу дармондагӣ...

Эй фарзанд, бидон, ки вақти роҳ рафтан хушёр бош. Ба замин, гузаргоҳҳо оҳиста гом (қадам) зан, то аз зарби он замин зарб наёбад. Ҳеҷ вақт дар кор шитоб макун. Шитобкорӣ ба шахс зарар оварад. Худо накунад, ки пой бишканад. Ва тамоми умр дард кашӣ. Ва ҷойи бишкаста пайванд шавад, аммо бидон, ки мисли аввала набошад...

Бисмиллоҳ

Эй фарзанд ҳар вақт сари дастархон биншинӣ бигӯ “Бисмиллоҳ” пас аз адои хӯрока (томатӯъ) низ бигӯ “Алҳамдуллилоҳ” ва ба тӯъмаи аз гулӯят гузашта ба даргоҳи Илоҳӣ сипос гӯй. Вақте чой кашӣ бо дасти рост дароз кун. Гирди дастархон бо ҳамнишинон сӯҳбат ор бо нармӣ, сухан бе фаҳшо гӯй, то ҳамнишин аз каломи бемавзун ранҷур нагардад. Сари дастархон дар масоили Ислом, Имон ва Иҳсон ва шариъат, аз зиндагиномаи Ҳазрати Муҳаммад (с) сухан гӯй. Ин як меҳрабонӣ ба фармудаҳои Худои азза ва ҷалла.

Худованд мефармояд: Ва ҳукм кард Парвардигори ту, ки ҷуз Худоро ҳидоят макунед ва ба падар ва модари худ некӯкорӣ кунед. Ҳар гоҳ назди ту якеашон, ё ҳардуяшон ба калонсолӣ бирасад, пас бар эшон уфф магӯ ва бар онон бонг мазан ва сухани некӯ ба онҳо бигӯ ва барояшон бозӯи тавозӯъро ба хотири меҳрубонӣ паст гардон ва бигӯ Парвардигорам, бар онон бибахшой, чунон ки маро дар хурдсолӣ парвариш намуданд. (Сураи Исро: 23-24)

Ҳадиси 210
Аз Абуҳурайра (р) ривоят аст, ки пайғамбар (с) фармуд: Ба хок молида шавад, ба хок молида шавад ва боз ба хок молида шавад, биниш он ки яке аз волидайнашро ва ё ҳар дуро ҳангоми калонсолӣ дарёбад, вале ҳаққашонро адо накарда бошад, пас ӯ ба биҳишт дохил нашавад.

Ҷавонмардӣ

Ҳадиси 218
Аз Баро писари Озиб (р) ривоят аст, ки пайғамбар (с) фармуд: хола монанди модар аст.
Эй фарзанд бо футувват (ҷавонмардӣ) бош дар замона. Ҷавонмардӣ-адлгарӣ аст. Бо ин услуб ӯ ба мақоми маҳмудӣ расад. Дар ин боб асарҳои ҷавонмардӣ аз тарафи Мавлоно Ҳусайн Воизи Кошифӣ “Футувватнома” дар асри ХV ва “Футувватнома”-и Раюзуллоҳ Абдуллозода дар солҳои навадуми асри ХХ навишта шудааст.

Ҷавонмард кист? Ҳотами Той, Нӯшервони Одил. Дар ватандорӣ Рустами Достон. Барои нигоҳ доштани як каф хоки марз Деваштичу Темурмалик ҳам ҷавонмардӣ нишон доданд. Ҷавонмард он аст, ки дар талоши зиндагӣ, ба ҳамаи инсонҳо дасти ёрӣ дароз намояд. Луқмаи (пораи) нон худ нахӯрда ба ятимон диҳад. Ба хотир ор оғози ҷанг дар авоили солҳои навад, дар Ватан аз дасти чанд нохалафе сар зад. Ғосибон мили яроқ бар синаи бародари хеш рост карданд. Писар сайф ба қалби падар кашид. Духтари шаттоҳ шиками модар дарид. Оҳ, он рӯз рӯзи растохез (қиёмат) буд. Ноҷавонмардон даст ба ғоратгарӣ зада, ошёни тоҷикро оташ заданд. Дар кӯчаҳои шаҳр қатор андар қатор ҷавонҳои ба камол нарасида, пирони кордида хуншор мехобиданд. Ҷӯйи хун равон асту равон. Дар гузаргоҳҳо модарони миллат бо ҷонгудози сари фарзанди хеш навҳагарӣ мекарданд. Ҳофизи Шерозии малакутӣ гуфтааст:

Ин чӣ шӯрест, ки дар даври қамар мебинам,
Ҳама офоқ пур аз фитнаву шар мебинам.
Духтаронро ҳама ҷанг асту ҷадал бо модарон,
Писаронро ҳама бадхоҳи падар мебинам...

Бар сари миллат ҷавонмардон омаданд. Мурданд, аммо ба моён осоиштагӣ боқӣ гузоштанд. Зикри хайрашон аз ёдҳо зудуда намешавад. Ту низ, эй фарзанд, кӯшиш кун то дар замона ҷавонмарди ҷовидон бимонӣ. Ва ҷаҳд намо бо дӯстон дар (доф) наҷоти миллат, забон, сарҳади Ватан. (Идома дорад)

Рустами Ато, моҳи феврали 2005, Русия, Перм

03 марта, 2010

Во ҳасрато зи ваҳшати айёми пурмиҳан!

(Қисмати охир аз 'Эшони Муфтӣ кӣ буд?')
(аввалаш ин ҷост)

Аз навиштаҳои нависанда Мирзо Шукурзода ва муҳаққиқи адабиёт Мирзо Аҳмадзода бармеояд, аз Эшони Муфтӣ барои мо як девони ашъор боқӣ мондааст, ки аз ғазалу мухаммас ва тарҷеъбанду қитъаву рубоӣ иборат буда зиёда аз се ҳазор байтро дар бар мегирад.

Мутаассифона, ба навиштаи Мирзо Аҳмадзода дар давраҳои шуми таъқиби солҳои сиюм як девони ашъори пешазинқилобии шоир ва баъзе китобҳояш ҳангоми аз Самарқанд озими Масчо шудан дар шаҳри Ӯротеппа (Истаравшан) ба дасти мақомоти маъмурӣ меафтанд ва то имрӯз аз онҳо ному нишоне намондааст. Ва ин ҷо қайд кардан ба маврид аст, ки Эшони Муфтӣ бедилшиноси машҳури ахири қарни нуздаҳ ва аввали асри бист будааст. Агар ғазалҳои навиштаи Эшони Муфтиро саросар хонда бароем, мебинем, ки аксари онҳо ба шоҳбайтҳои Бедил ва Хоҷа Ҳофиз тазмин шудаанд.

Шоири сулҳсаро

Аз адабиёти шӯравии тоҷик мардум то ҳол танҳо шоири сулҳсаро Мирзо Турсунзодаро мешиносанду дар ин маврид танҳо мисраъҳои ӯро ба хотир меоваранд. Вале тадқиқот гувоҳ аст, ки пеш аз Турсунзода шоири дигаре бо номи Муллоаҳмад Мираминзода буд, ки аз аксари шеърҳои ӯ буйи сулҳ меояд:

Ман ба сад ҷон мекунам имзои сулҳ,

Баҳрабахши мо бувад имзои сулҳ.

…Аҳдӣ доим сулҳро ҷӯё бувад

Мекунад аз ҷону дил имзои сулҳ.

Ҳатто роҷеъ ба сулҳ як бахши рубоӣ дорад. Баъд аз ин шояд адабиётшиносони номии мо ба таҳлили ашъори ӯ даст зананд ва ворисонашро ба гуфтаҳои ӯ ошно созанд.

Эй сулҳ туро ба ҷону дил мехонем,

Дар бистари роҳати ту сар мемонем.

Моро набувад хаёл ҷуз роҳ ба сулҳ,

Ин роҳи салоҳро ба дил ҷӯёнем.

Зери бори шиканҷа

Эшони Муфтӣ амсоли дигар шоирони замон, ки ҳамавақт таҳти фишору шиканҷа қарор доштанд, бо фармони Аҳмадхоҷа мири Масчо баъд аз Ҳофизҳусейн барои хидматҳояш дар барқарорсозии сулҳу амният дар муборизаи мардуми Кӯҳистон алайҳи Артиши Шӯравӣ дар рустои Пастиғави Масчо муддати тӯлонӣ зиндонӣ шудааст. Пасон бо дахолати афроди барӯманди Масчо аз банди асорати золимони Аҳмадхоҷа раҳоӣ меёбад ва дар мазаммати вай шеъре ҳам навиштааст.

Тибқи навиштаи Мирзо Шукурзода: “Мираминзода низ дучори режими ҳокимони вақт гардида, дар соли 1932-и милодӣ ба муддати 52 рӯз ва дар соли 1933 ба муддати 29 рӯз бидуни ҷурм аз озодӣ маҳрум мегардад”.

Ин ҷабри замонаро аз шеърҳои худи Муллоаҳмад Мираминзода ниҳ ба дурустӣ дарк кардан мумкин аст:

Во ҳасрато зи ваҳшати айёми пурмиҳан,

Хубон ба марги ногаҳе гаштанд мумтаҳан.

Оҳ аз фалак ба мо зи ҷафоҳои саршикан,

Субҳи сафедро зи шоми сияҳ кард пираҳан.

Бо ин ҳол, дар Масчо –зодгоҳи шоири ба пуррагӣ кашфнашудаи тоҷик, ҳамдраси устод Садриддин Айнӣ ва ҳомии шоир Нақибхон Туғрал Эшони Муфтӣ ё худ Муллоаҳмад Мираминзода ҳадди ақалл кӯчаву маҳаллаеро номгузорӣ накардаанд.