Вазъи дину диндорон дар Тоҷикистон дар соле, ки мегузарад…

Соли 2009 пур аз ҳаводиси пур шару шӯри мазҳабӣ буд.

СОЛИ ИМОМИ АЪЗАМ

Аммо муҳимтарини он таҷлил аз соли бузургдошти Абӯҳанифа Нӯъмон бани Собит, мулаққаб ба Имоми Аъзам, пешвои мазҳаби ҳанафӣ будааст, ки аксари кулли сокинони Тоҷикистон ҳам аз ин мазҳаб пайравӣ мекунанд. Ин ҷашн бо даъвати раиси ҷумҳури Тоҷикистон бо баргузории як ҳамоиши бузург дар фасли пойиз, ки намояндагони барҷастаи ислом аз кишварҳои дунё ширкат ва суханронӣ карданд, таҷлил шуд.

Кароматулло Олимов, раҳбари Институти шарқшиносии Фарҳангистони улуми Тоҷикистон, таҷлили соли бузургдошти Имоми Аъзамро, дар ҳоле ки ихтилоф миёни мазоҳиби дини ислом рӯ задааст, айни муддао донист.

Аксари рӯҳониёни тоҷик ҳам аз соли бузургдошти Имоми Аъзам пуштибонӣ карданд. Онҳо хушбинанд, ки бо ҳамин ҷудоии дину давлат аз миён рафта, давлат талош мекунад ба мушкили мусулмонон ҳам расидагӣ кунад. Ҳамдиллоҳи Раҳимзода, имомхатиби масҷиди марказии Душанбе ба номи Имом Тирмизӣ, бовар дорад, ки бо ин соли бузургдошти Имоми Аъзам, эҳтиром ба диндорон дар Тоҷикистон поён нахоҳад ёфт.

Аммо иддае аз рӯҳониёне ҳам ҳастанд, ки мегӯянд, таҷлил аз соли бузургдошти Имоми Аъзам ба даст овардани дили рӯҳониён будааст, ки хоставу нахоста дар самтгириҳои ҷомеа нақшу таъсир доранд. Онҳо мегӯянд, дар ҳоле ки давлат бо мушкилоти зиёди иқтисодиву иҷтимоӣ рӯ ба рӯ шудааст, рӯйи ниёз ба кӯмаки рӯҳониён овардааст.

Бо ин вуҷуд, таҷлили соли бузургдошти пешвои мазҳаби ҳанафӣ аз муҳимтарин ҳодисаи мазҳабии сол дар Тоҷикистон эътироф шудааст.

ТАСВИБИ ҚОНУНИ БАҲСБАРАНГЕЗ

Рӯйдоди дигаре, ки то ҳоло баҳси он хотима наёфтааст, тасвиби қонуни нави дин аз сӯйи вакилони Маҷлиси Намояндагон ва имзои он аз сӯйи раиси ҷумҳур будааст. Мақомоти расмӣ мегӯянд, ҳадаф аз қабули ин қонун ба танзим овардани фаъолияти муассисаҳои динист.

Вале гурӯҳҳои динӣ мегӯянд, давлат бо қабули ин қонун талош кардааст, ки фаъолияти муассисаҳои диниро шадидан таҳти назорат гирифта, барои фаъолиятҳои озоди онҳо маҳдудият эҷод кунад. Ин тарҳи қонуни баҳсбарангез, ки ду сол мавриди баррасии муассисаҳои динӣ ва созмонҳои байнулмилалӣ қарор дошту баҳои манфӣ гирифта буд, бо ишора ба ин ки қонуни пешин ба таҳрир ниёз дорад, пазируфта шуд.

Мирзошоҳрух Асрорӣ, вазири фарҳанги Тоҷикистон, замоне ки тарҳи ин қонунро барои вакилони Маҷлиси Намояндагон муаррифӣ мекард, гуфт, ин қонун ба равандҳои замони муосир мувофиқ аст.

Дар дебочаи ин қонуни нави дин ба мазҳаби ҳанафӣ таъкиди хос рафтааст. Мақомот мегӯянд, ин ба маънои он нест, ки мазҳаби ҳанафӣ мазҳаби расмӣ дар Тоҷикистон бошаду ба мазоҳиби дигар эҳтиром гузошта нашавад. Вале баъд аз қабули ин қонун, баъзе аз рӯҳониён гуфтанд, ки қонуни нави дин ба ҷойи содда кардани кори диндорон, барояшон мушкил эҷод кардааст.

Тарҳи қонуни динеро, ки парлумони Тоҷикистон тасивб кард, идораи умури дин дар вазорати фарҳанг ба Маҷлиси Намояндагон пешниҳод карда буд. Аммо пештар аз ин, Ҳизби наҳзати исломӣ ба мақомот тарҳи қонуни дини худро тавассути вакилонаш дар парлумон ироа кард, вале ба далели ин ки дастгоҳи раисиҷумҳур ба ин қонун баҳои манфӣ дод, Маҷлиси Намояндагон аз баррасии он даст кашид.

МАНЪИ САЛАФИЯ ВА БОЗДОШТИ ПАЙРАВОНАШ

Ҳодисаи дигаре, ки саҳнаи мазҳабии Тоҷикистонро дар соли 2009 пуршӯр кардааст, манъи ҳузур ва фаъолияти ҷараёни тозапайдои Салафия аз сӯйи Додгоҳӣ олӣ будааст. Мақомоти додгоҳи олӣ мегӯянд, ин қарорро бо даъвати Додситонии кулли Тоҷикистон ва барои ҷилавгирӣ аз низоъи миёни пайравони мазҳабҳои мухталиф содир кардаанд.

Ҷараёни тозапайдои Салафия, ки ҳанӯз се соли пеш дар масҷидҳои Тоҷикистон зуҳур кардааст, аксари намояндагонаш ҷавонҳои таҳсилдидаи мадрасаҳои динии Покистон ва Арабистони Саудӣ будаанд. Ин гурӯҳи ҷавонон, ки бо номи салафӣ шинохта шудаанд, бо усули намозгузории худ аз дигар намозгузорон фарқ мекарданд. Яъне, онҳо бо садои баланд омин мегуфтанд. Даст болои сина намоз мехонданд ва дар паҳн кардани пойҳояшон ҳангоми адои намоз бо дигарон ихтилофи назар доштанд.

Вале Домулло Муҳамадӣ, ки ба унвони раҳбари ин ҷараён дар Тоҷикистон муаррифӣ шудааст, гуфт, ки ҳузури онҳо ба маънии эҷоди ихтилоф миёни мазҳабҳои дини мубини ислом набудааст.

Шӯрои уламои маркази исломӣ барои манъи ҳузури салафиҳо дар Тоҷикистон пойфишорӣ кардааст. Ин марказ ҳанӯз дар соли 2006 китоберо ба номи “Симои воқеии салафия” чоп карда, онҳоро ба унвони дастпарвар ва ҷосусони кишварҳои хориҷӣ муттаҳам карда буд. Ҳатто рӯҳониёни суннатии Тоҷикистон, аз ҷумлаи хонаводаи Тӯраҷонзодаҳо ҳам алайҳи ин гурӯҳ садо баланд карданд. Ҳоҷӣ Акбари Тӯраҷонзода, собиқ қозии мусулмонони Тоҷикистон, дар чанд матлаб дар расонаҳои кишвар фаъолияти ин ҷараёнро ба оғози фаъолияти Толибон дар Афғонистон мушобеҳ донист.

Баъд аз манъи фаъолияти пайравони ҷараёни салафия дар Тоҷикистон дар оғози соли 2009, мақомоти қудратии кишвар тобистони ҳамин сол гурӯҳи бузурги салафиҳоро дар масҷиде дар маҳаллаи “Зарафшон”-и шаҳри Душанбе бо раҳбарии Домулло Сироҷиддин боздошт карданд. Кумитаи анмияти миллӣ алайҳи онҳо парванда боз кард ва охирин хабарҳо ҳокӣ аз он аст, ки парвандаи чанде аз онҳо дар охири соли 2009 ба додгоҳи олӣ ирсол шудааст. Аммо дар ин сол ҳич кадом аз салафиҳо ба зиндон афканда нашудаанд.

БОЗДОШТ ВА ҲУКМИ АЪЗОИ ҶАМОАТИ ТАБЛИҒ

Боздошт ва ҳукми пайравони ҷамоати Таблиғ дар шаҳри Душанбе ва Қӯрғонтеппа низ яке дигар аз ҳодисҳои муҳими марбут дину мазҳаб дар соли 2009 дониста мешавад. Дар ин сол мақомоти интизомӣ бештар аз 100 узви ин ҷамоатро боздошт ва чор нафари онҳоро дар оғози фасли пойиз аз се то шашсолӣ ба зиндон маҳкум кард.

Мақомоти расмӣ мегӯянд, дар ҳоле ки додгоҳӣ олӣ ин ҷамоатро ҳанӯз дар соли 2006 бо судури як мусавваба ҳаракати террористиву экстримистӣ эълон кардааст, пайравони ин ҷамоат ғайриқонунӣ ба таблиғи дин машғул шудаанд. Дар ин сол ҳамчунин қозиёни Додгоҳӣ олӣ дар Душанбе ва додгоҳи шаҳри Қӯрғонтеппа ба барасии парвандаи ҳудуди сад нафар аз аъзои ҷамоати таблиғ шурӯъ кардаанд.

Ин амалкарди мақомот дар баробари таблиғиҳо, ки ба унвони гурӯҳи ором миёни диндорон ном бурда мешаванд, иддае аз рӯҳониёро нигарон кардааст. Ахиран Ҳоҷӣ Акбари Тӯраҷонзода, қозии собиқи мусулмонон, аз Ҳизби наҳзати исломӣ хост, то барои бознигарии қарории додгоҳӣ олӣ, ки ҷамоати таблиғро ҳаракати террористиву экстримистӣ хондааст, ба унвони як ҳизби исломӣ талош кунад.

НАХУСТИН МАРКАЗИ ИСМОИЛИҲО

Барои нахустин бор пайравони исмоилия, ки як шохаи мазҳаби аҳли шиа аст, дар Тоҷикистон соҳиби маркази бузурге шуданд. Маркази исмоилиҳо, ки пойдевори онро Оғохони IV ва Эмомалӣ Раҳмон дар соли 2003 гузоштаанд ва он бо сармояи Бунёди Рушди Оғохон бино шудааст, нахустин чунин як марказ дар тамоми Осиёи Марказӣ мебошад. Гуфта мешавад, то соли 2009 аксари исмоилиён ибодати худро дар шаклҳои алоҳида дар хонаҳои худ адо мекардаанд. Ва қисмати ками сокинон дар Бадахшон ҷамоатхона, ибодтагоҳи махсуси исмоилиёро доштанд.

Бо ин ҳол, дар Тоҷикистон бештар аз 200 000 пайрави шиамазҳаби исмоилӣ ба сар мебаранд, ки қисмати аслии онҳо дар вилояти Бадахшон ва қисматҳои дигар дар баъзе аз навоҳии вилояти Хатлон, Душанбе ва Хуҷанду Роғун ҷой гирифтаанд. Пайравони ин шоха, ки аксаран зодаи минтақаи Кӯҳистони Бадахшонанд, бо забони ба худ хос ҳарф мезананд ва онҳоро Оғохони Чор, ки ба унвони Имоми Замон ва ё Ҳозиримом маъруф аст, раҳнамоӣ мекунад. Ҳоло дар Тоҷикистон таассуб ё суннигароӣ ва ё шиагароӣ ба таври ҳассос вуҷуд надорад ва аммо аксари коршиносон ба ин боваранд, ки мавриди истифода қарор гирифтани нахустин Маркази исмоилиҳо дар маркази шаҳри Душанбе ба афзоиши ҳузуру мавқеи онҳо дар Тоҷикистон ва муаррифии бештари мазҳаби исмоилия мусоидат хоҳад кард.

НОМНАВИСИ ТАКРОРӢ

Баъд аз қабули қонуни нави дин сабтиноми такрории масоҷид ва созмонҳои динӣ дар кишвар ҳатмӣ шуд. Идораи умури дин дар вазорати фарҳанг аз масоҷид ва муассисаҳои динӣ хост, ки барои фаъолиятҳои қонунии худ дар вазорати фарҳанг аз сари нав сабтином шаванд ва шаҳодатномаи фаъолиятро дарёфт кунанд. Мақомоти вазорати фарҳанг гуфтанд, ки номнависи такрорӣ то соли анви 2010 идома мекунад ва онҳое, ки то ин муддат номнавис намешаванд, ҳаққи фаъолияти худро аз даст хоҳанд дод. Аммо масъулони вазорати фарҳанг ба Радиои Озодӣ гуфтанд, ки то охирин лаҳзаи соли 2009 бештар аз якуним ҳазор муассиаҳои динӣ, аз ҷумлаи масҷидҳои ҷомеъву панҷвақта, аз номнависи такрорӣ гузаштаанд, вале ҳанӯз бештар аз ду ҳазор муассисаи дигари динӣ шаҳодатномаи фаъолияти худро дарёфт накардаанд.

СУКУТИ СОЗМОНҲОИ ҒАЙРИИИСЛОМӢ

Аммо созмонҳои ғайриисломӣ дар Тоҷикистон дар ин сол ғавғое ба сар надоштанд. Ҳатто онҳо аз қабули қонуни баҳсбарангез ва номнависи такрории муассисаҳои динӣ нигаронӣ накарданд. Аммо вазорати фарҳанги Тоҷикистон фаъолияти ду созмони масеҳӣ дар Тоҷикистонро бари нақзи қонунҳои кишвар боздошт. Бо ин ҳисоб аз ҳаштоду чор созмони динии ғайримусулмонӣ ҳамагӣ ҳаштоду дуи он боқӣ мондааст. Ва баъд аз як соли интизорӣ ва даъваоҳо дар соли 2009 яҳудиёни Душанбе соҳиби ибодатгоҳ шуданд. Ибодатгоҳи пешини яҳудиёнро, ки дар маркази Душанбе ва дар наздикии Қасри Миллат буд, мақомот тахриб карданд.

Ҳасан Асадуллозода, додарарӯси Раҳмон ва раҳбари Ориёнбанк, пас аз сафараш ба Нию Йорк ва дидораш бо яҳудиёни Бухоро як манзилро дар маркази Душанбе ба яҳудиён барои адои ибодаташон тақдим кард. Вале яҳудиён мегӯянд, то ҳоло натавонистаанд, ки ин манзилро ба номи худ сабтином кунанд.

ВА…

…имсол донишкадаи исломии Тоҷикистон, ки қаблан мусутақил буд, ба ҷузъи вазорати маориф дохил онро донишкадаи давлатии исломӣ эълон кард. Вале бо ин ҳол, соли 2009 натавонистаанд ба баъзе аз баҳсҳои мазҳабӣ нуқта гузоранд. То ҳанӯз баҳси пӯшидани ҳиҷоб, намозгузории занон дар масҷид,баёни амри маъруфҳои рӯҳониён дар масҷид, ҳузури наврасон дар намози ҷамоат аз мушкилҳое ҳастанд, ки диндорон онро ба соли 2010 мебаранд.

Сокинон: “Ба уммеди боз як соли дигар”

Соли 2009 бо таҳаввулот ва рухдодҳои гуногунаш барои сокинони Тоҷикистон хотирмон будааст. Агар як идда аз ин сол ба хушӣ ёд кунанд, иддае дигаре ҳастанд, ки ин солро бо андӯҳ ба ёд меоранд.


Ҳафиза, як ҳамсӯҳбати мо аз ҷумлаи сокинони Душанбе, мегӯяд, имсол ӯву хонадонаш, ки манзили маскунии худро як соли пеш дар наздикии Қасри Миллат аз даст дода буданд, соҳиби хонаи нав шуданд. Вале ӯ мегӯяд, ин манзили нав барои понздаҳ нафар аз аҳли хонаводаи ӯ тангӣ мекунад.

Гурӯҳи дигари сокинон мегӯянд, ки дар соли 2009 натавонистаанд барои аризаҳои худ аз сӯйи мақомоти расмӣ посух дарёфт кунанд. Як сокини ноҳияи Рӯдакӣ мегӯяд, замоне ки шавҳараш ӯро ба унвони зани дуввум аз хона ронд, талош кардааст, барои се фарзанди ба гуфтаи зиндаятимаш аз сӯйи давлат кӯмак дарёфт кунад, ки то ҳанӯз ба он даст наёфтааст.

Як ҳамсӯҳбати ман дар роҳи зеризаминии фурӯшгоҳи марказии Душанбе майдафарӯшӣ мекунад. Вай зани хушмуомилаест, ки мегӯяд, қаблан ҷойи кор надошт ва рӯзи худро аз пайи корҳои хона ба истилоҳ “кӯр” мекард. Ҳоло ӯ хушнуд аст, ки бо вуҷуди мушкилӣ, ҷое барои майдафурӯшӣ пайдо кардааст ва ба ин васила рӯзии худро меёбад.

Ин зани майдафарӯш бовар дорад, ки дар соли нави 2010 кори беҳтареро барои худ пайдо хоҳад кард. Саодат Азизова, ҳунарманди шинохта дар театри Лоҳутӣ ҳам аз ин сол хотираҳои хубе ба ёд доштааст. Вай мегӯяд, дар соли 2009 муваффақ шудааст, осорхонаи театри Лоҳутиро, ки дар ин сол ҳаштодсола шуд, бунёд гузорад. Аммо ӯ орзуи онро дорад, ки дар соли 2010 толори театрҳои Тоҷикистон, ки дар ин чанд соли ахир холӣ будаанд, пур аз тамошобин шавад.

Баъзе аз ҳамсӯҳбатони мо аз таъсири бӯҳрони молӣ ба зиндагии худ ҳам ҳарф мезананд. Бахусус, онҳое, ки фарзандону шавҳаронашон дар муҳоҷиратанд ва ё пайвандонашон бо тиҷорат сари кор доранд. Афзали Қодир, аз ҳамсӯҳбатони мо дар хиёбонҳои Душанбе мегӯяд, соли 2009 бо мушкилиҳои марбут ба бӯҳрони молӣ дар хотираи ӯ нақш бастааст: “”.

Бо ин ҳол, бо даҳҳо тани дигар ҳамсӯҳбат шудем, ки аз соли 2009 хотираҳои хубу хотирмоне ба ёдгор доранд. Ҳар яке аз онҳо ба зиндагӣ бо нигоҳи гармтаре дида медӯзанд ва мегӯянд, ки ҳар солро ба умеди як соли хуши дигар пушти сар мекунанд.

Cоли Нав Муборак!

سال نو مبارک دوستان

Дар ҷустуҷӯйи манзил

Шаш сол аст, ки дар Душанбе зиндагӣ ва кор мекунам. Аммо то ҳанӯз манзиле надорам. Аз манзили кирояи дигарон истифода мекунам. Ҳар моҳе барои соҳибони хона аз 100 то 150 долларӣ медиҳам. Ва дар тӯли як моҳ иловатан боз 20 доллари дигар барои ҳаққи обу барқу хадамоти набудаи комунналӣ сарф мекунам. Ва ҳоло фикр мекунам, ки агар ман даҳ сол нахӯраму напӯшам шояд як қадар маблағ барои харидории як манзилро ҷамъ оварам. Вагарна, кайҳост, ки уммедамро барои харидории манзиле дар Душанбе кандаам…

Ин ҳафта ҳам нашрияи “Рекламная газета” феҳристи даҳҳо манзил барои иҷора ва садҳо манзил барои фурӯш дар шаҳри Душанберо пешниҳод кардааст. Вале на ҳама метавонанд бо истифода аз ин таблиғ барои худ дар пойтахт манзиле пайдо кунанд.

Соҳибёри Толиб, ки мегӯяд, феълан бо ҳамсараш дар як манзили иҷора дар Душанбе ба сар мебарад, аз афзоиши қиммати манозили зист дар ин шаҳр нигарон аст. Вай мегӯяд, бар изофаи он ки арзиши манзилҳо гаронанд, боз ҳам соҳибхонаҳо маблағи иҷораро на бо пули сомонӣ, балки бо доллари амрикоӣ ҳисоб мекунанд.

Ҷустуҷӯйи манзил аз лавҳаи сари кӯча ва хиёбонҳои Душанбе барои мо ҳам саҳлу содда набуд. Як ҳуҷра дар маркази Душанбе то чорсад доллари амрикоӣ барои як моҳ қиммат дошт. Агарчӣ ин қиммат дар гӯшаи дигари шаҳр, масалан, дар минтақаи километри нӯҳум ба сад доллари амрикоӣ баробар аст.

Ҳамчунин бояд барои миёнаравҳое, ки барои дарёфти манзилҳои иҷора ба шумо кӯмак мекунанд, ҳудудан аз сад то саду панҷоҳ сомонӣ пардохт кунед. Аммо агар шумо дар як ширкати дохилӣ кор мекунед ва мехоҳед манзили зист харидорӣ кунед, бароятон боз ҳам гаронтар хоҳад афтод. Зеро як манзил дар Душанбе аз 15 то 200 ҳазор доллар ва аз он бештар қиммат дорад.

Беҳзоди Исомиддин, устоди Донишгоҳи миллӣ, болоравии қиммати манзилҳои зистро ба афзоиши талабгоронаш бастагӣ медиҳад. Вай мегӯяд, камтар аз нисфи сокинони Душанбе, ки барои дарёфти кор ва ё барои таҳсил ба Душанбе омадаанд, иҷоранишинанд ва ин ба боло рафтани қиммати он сабаб мешавад.

Беҳзод мегӯяд, давлат бояд хобгоҳҳои вайронаи Душанберо бозсозӣ кунад ва ё манзилҳои наверо бунёд карад, ба сокинон бо қиммати арзонтар бифурӯшад. Вале Масъуд Собиров, раҳбари Ҳизби демократ ва иқтисоддони тоҷик, ин амалро дар ҳоли ҳозир ғайриимкон медонад. Вай мегӯяд, ҳоло давлати Тоҷикистон буҷаи бзурге надорад, ки бо арзиши арзон хонаҳои навро сохта ва сокнинон диҳад.

Оқои Собиров дар ин сӯҳбаташ ҳамчунин ба масъалаи сохтмони хонаҳои нав аз сӯйи ширкатҳои хориҷӣ ва ихтсисоси он тариқи қарзӣ ба сокинон дахл кард ва гуфт, агарчӣ ин мавзӯъ дар кишварҳои хориҷ ҳалли мусбати худрор пайдо кардааст, валекин дар Тоҷикистон он чандон роиҷ нест. Масалан, ба гуфтаи ӯ, як ширкати хориҷӣ ба ҳеҷ ваҷҳ розӣ намешавад, ки бо пули нақди худ сохтмонро хотима диҳад ва онро ба мӯҳлатҳои тӯлонӣ ва он ҳам бо баҳраи камтар ба сокинон диҳад.

Ҳарчанд баъзе аз хонафурӯшону иҷорадиаҳандаҳо сӯҳбати рӯ ба рӯ бо моро ҷоиз надонистанд, вале мо бо мудирияти як ширкат дар Душанбе, ки дар нашрияи “Рекламная газета” телефонҳои худро гузоштааст, тамос гирифтем. Ин ширкат дар Рекламная газета навиштааст, ки ба сокинон хонаҳои навро дар маҳаллаи Қарияи Болои шаҳри Душанбе дар бинои панҷ ошёна мефрушад.

Дар ҳамин ҳол, Масъуд Собиров, иқтисоддони тоҷик, мегӯяд, ҳарчанд сохтмони биноҳои нав дар гӯшаҳои Душанбе анҷом мешаванд, вале бо қиммате, ки ба ҳар метри мураббаи онҳо муайян шудааст, барои ҳудудан ба гуфтаи ӯ навад дарсади сокинон дастрас нахоҳад буд.

Абдулазизи Восеъ, як сокини Файзобод аст, ки ҳафт сол инҷониб дар манозили иҷора ба сар мебарад. Вай мегӯяд, пайдо кардани иҷора ҳам барои онҳо чандон осон нест. Зеро ба гуфтаи вай, онҳо қабл аз гирифтани манзили иҷора маҷбуранд, ки маблағи панҷ моҳа ва ё яксолаи онро пешпардохт кунанд. Оқои Восеъ мегӯяд, ҳарчанд интизор мерафт, асари бӯҳрони молӣ ба коҳиш ёфтани арзиши хонаҳо сабаб шавад, лекин ба гуфтаи ӯ, ин амал то кунун мушоҳида нашудааст.

Ин ҳам дар ҳолест, ки бино ба гузоришҳо ҳанӯз ҳам бештар аз панҷоҳ дарсади сокинони Тоҷикистон зери хатти фақр ба сар мебаранд ва маоши ҳадди акалли онҳо камтар аз сад сомонӣ баробар ба тақрибан 25 доллари амрикои будааст. Аксарият ба ин далел харидани манзил дар Душанберо дар солҳои наздик амри маҳол медонанд ва ҳисоб мекунанд, ки агар як вакили мардумӣ бо се ҳазор соомнӣ маошаш панҷ сол нахӯрад ва напӯшад, метавонад як манзили дуҳуҷрагиро дар минтақаҳои дуртар аз маркзаи шаҳри Душанбе харидорӣ кунад. Пас, як сокини оддӣ чӣ?

Риш: воҷиб ё суннат?

Ҳавсалаи дар бораи риш навиштани як матлабро надоштам. Шояд ба баҳс кашидани ин мавзӯъ барои баъзеҳо ҳам хандадор бошад. Лекин, ахиран мо бояд рӯшан кунем, ки то чӣ ҳадд доштани риш барои як марди мусулмон зарур аст. Зеро гурӯҳи рӯҳониёне ҳастанд, ки ришро аз ҷумлаи муҳимтарин ҷузъи марди мусулмон медонанд. Аммо гурӯҳи дигаре ҳам ҳастанд, ки доштан ё надоштани риш барояшон чандон муҳим нест…

ТАЪСИРИ РӮҲОНИЁН

Бо ин ҳол, феълан дар кӯчаву хиёбонҳои Душанбе ва дигар минтақаҳои Тоҷикистон афроди ришдорро, чи ҷавону миёнсол ва чи кӯҳансол, бидуни мушкил метавон дид. Дар ҳоле ки дар ҳафтод соли гузаштаи Шӯравӣ ба риш ҳамчун ба як суннати мардуми мусулмон нигоҳ мекарданд ва намегузоштанд, ки ҷавонҳо риш дошта бошанд. Яъне, риш доштан ба маънии рӯҳонӣ будани инсонҳо таллақӣ мешуд, ки ба қавли бархе аз шоҳидон чандон оқибати хубе дар пай надоштааст. Агарчӣ дар китобу рӯзномаҳо худи Ленин ва Маркс, аз пешвоёни ҳизби коммунист, бо ришҳои дарози худ пайдо мешуданд.

Насими истиқлол дар Тоҷикистон бисёриҳоро ришдор кард. Ҳоло аксар аз мардон ба унвони арҷгузорӣ ба суннатҳои пайғамбар риш мегузоранд. Эшону домуллоҳо ҳам дар амри маъруфҳои худ таъкид мекунанд, ки мардон бояд риш гузоранд.

Қутбиддини Солеҳзода, аз рӯҳониёни тоҷик, мегӯяд, баъд аз он ки Тоҷикистон мустақилияти худро эълон кард ва ҳама дар баёни андешаву интихоби мазҳаб озод шуданд, ин амал маъмулӣ шуд. Ба гуфтаи вай, дар ин росто таъсири амри маъруфҳои рӯҳониён низ кам набудааст: “Дар гузашта ришдоронро сахт мегирифтанд. Аз ин рӯ, кам касоне буданд, ки риш мегузоштанд. Аммо ҳоло ки давлати мо давлати демократист, рӯҳониён бидуни мушкил ваъз мегӯянд. Ҷавонони мо бошанд, ин мавъизаҳоро мешунаванд ва ҳадисҳои паямбарро, ки бо хатти сириллик чоп шудааст, мехонанд. Ҳатман ба ин восита аз муҳимияти риш огоҳ шудаанд ва рағбаташон барои риш доштан низ ҳамин аст”.

ШАРҲИ ЯК ҲАДИС

Уламои Тоҷикистон доштани риш ва ё ришмониро барои аҳли ислом, ки бештар аз навад дарсади сокинони кишвар ҳам аз ин дин пайравӣ мекунанд, зарур мешуморанд. Онҳо мегӯянд, ки доштани риш аз суннатҳои пайғамбар аст ва итоат кардан аз он ҳатмӣ. Уламо дар ин маврид ба як ҳадис аз пайғамбари ислом ишора мекунанд, ки мегӯяд: “Бо мушрикин мухолифат кунед, ришро бигузоред ва мӯйлабҳоро кӯтоҳ кунед”.

Домулло Фирдавс, ки дар минтақаи шимолии Тоҷикистон ба сар мебарад, мегӯяд, ба ин маъно ҳадисҳои дигаре ҳам вуҷуд доштаанд: “Дар ҳадисе аз Абуҳурайра (р) ва Ойиша (Р) омадааст, ки пайғамбар умматро барои мондани риш амр кардаанд. Дар шарҳи ин ҳадис олимони мазҳаби ҳанафӣ, аз ҷумла Обиддини Ҳанафӣ мегӯянд, ки сабаби мондани риш ин бисёр шудани он аст”.

ПАЙРАВӢ АЗ СУННАТИ ПАЙҒАМБАР

То ин ки бо уламо дар бораи риш ва ҳукми ислом дар баробари он сӯҳбат кунам, ба суроғи ришдорон дар кӯчаҳо рафтам. Иддае аз онҳо мегуфтанд, ки ҳадаф аз риш гузоштанашон пайравӣ аз суннати пайғамбар будааст. Аммо баъзеҳои дигар аз риш ба унвони зебоии зоҳирии мард ном мебурданд ва мегуфтанд, ки риш ба мардон зебоӣ зам мекунад ва ҳам онҳоро аз занон тафовут медиҳад. Дар ин бора як ҳамсӯҳбати мо Азиз, ки се сол инҷониб риш мемонад, чунин гуфт: “Якум пайравӣ аз суннати пайғмбар аст. Дуюм, як нишонаи марди мусулмон аст. Ва ҳам фикр мекунам, Худованд мардро чунин офаридааст, ки бояд аз зан фарқ дошта бошад. Баъзеҳоро мефаҳмам, ки ба дунболи мӯд риш доштанро хуш надоранд. Валекин мард бояд бе риш набошад”.

Ҳамчунин саре ба фурӯшгоҳҳои исломӣ задам, то бубинам, ки домуллоҳои мо дар амри маъруфҳои худ дар ин бора чӣ таъкидҳои ҷолибе кардаанд. Вале фурӯшандаҳо агарчӣ мегуфтанд, дар ин бора Эшони Нуриддин назари ҷолибе ироа кардааст, вале натавонистанд он дискнаворро барои мо пайдо кунанд. Чизе, ки онҳо тавонистанд барои ман диҳанд китоби хурде бо номи “Ҳукми риш дар ислом” ном дошт, ки ду соли пеш дар чопхонаи “Матбот”-и пойтахт интишор шудааст. Дар ин китоб ҳам таъкид рафтааст, ки “тарошидани риш гуноҳи кабира ва истеҳзо ба он куфр аст”. Ҳамчунин ба навиштаи муаллифи ин китоб “тарошидан ва кӯтоҳ кардани риш ҳаром аст”.

АМРИ ВОҶИБ?

Дар ҳамин ҳол, бархе аз уламои кишвар доштани ришро ба суннати мукаада рабт медиҳанд, ки иҷрои он воҷиб аст ва бо тарки ин суннат марди мусулмон осӣ ё гунаҳкор дониста мешавад. Қутбиддини Солеҳзода бо ишора ба ин масъала, мондан ва натарошидани ришро ҳатмӣ мешуморад: “Ришро мондан ва натарошиданаш ҳатмӣ. Дар ҳадисҳои пайғмбари ислом ҳам дар ин бора таъкидҳо рафтааст. Пайғамбар инро амалан иҷро карданд ва фармуданд. Ҳам қавлӣ ва ҳам феълӣ”.

Аммо домулло Фирдавс бо ишора ба манобеъи дигари исломӣ мегӯяд, ки кӯтоҳ кардани риш ё қайчӣ задани риш, агар ки он аз як қабза ё аз як мушт бештар бошад, боке надорад: “Имом Абӯҳанифа ва Имом Аҳмади Ҳанбал мегӯянд, ки агар риш аз як қабза баланд бошад, паст кардан ҷоиз аст. Чӣ тавре ки ибни Умар вақте ки дар Ҳаҷ ва ё Умра мӯйи сари худро мегирифтанд, ришу мӯйлаби худро ҳам паст мекарданд. Баъзе аз шореҳон мегӯянд, ки ин феъли Умар (р) фақат дар маносики Ҳаҷ набуд, балки ин доим такрор меёфт. Олимони мазҳаби ҳанафӣ ҳам мегӯянд, ки агар риш аз як қабза баланд бошад, кӯтоҳ кардани он суннат аст, ки ин нукта дар китоби фатвоҳои Ҳиндия таъкид шудааст. Баъзе аз олимони ҳанафӣ аз ҷумлаи Алоуддин, муфтии Шом мегӯяд, ки аз як қабза зиёдии ришро гирифтан воҷиб ва батамом дароз кардани риш гуноҳ аст”.

“ХОҲАНД ГУЗОРАНД, НАХОҲАНД НЕ”

Масъулони шӯъбаи фатвои маркази исломии Тоҷикистон доштани риш барои ҳар як сокини кишварро ба андозаи як қабза ҳатмӣ намедонанд, агарчӣ доштани риш бар марди мусулмон ба гуфтаи онҳо суннат будааст. Сайид Иброҳими Назар, аз фаъолони ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон, низ баҳси ин мавзӯъро чандон ҷоиз надонист ва ҳам гуфт, ки риш мондан агарчӣ суннат аст, аммо агар фарде, ки риш надорад гунаҳкор дониста намешавад. Ба гуфтаи вай, доштан ва ё надоштани риш ба хоҳиш ва озодии интихоби ҳар инсон бастагӣ дорад: “Як мард мехоҳад риш гузорад, як марди дигар не. Аз нигоҳи ислом низ мо бояд ин қадар сахтгир набошем ва касонеро, ки риш надорад, набояд кофир гӯем. Бале, аз дидгоҳи ислом риш доштан суннат аст. Баъзеҳо онро то воҷибот мерасонанд. Вале мо ҳазорон мушкилоти динӣ дорем, ки аз риш болотаранд”.

Вале аксари уламо ба ин ишора мекунанд, ки ҳадафи онҳо аз таъкид барои доштани риш барои мардони мусулмон ин риши аз ҳад дароз набудааст. Онҳо мегӯянд, вақте риш дароз шуд, соҳиби он масъулият дорад, ки онро тозаву покиза нигоҳ дорад ва шона занад. Ва ҳамчунин ба гуфтаи баъзеи онҳо фуқаҳои муосир бо тағйир шудани шароитҳо ба натиҷае расидаанд, ки ҳар касе риш мемонад, хуб аст ва агар ҳам намонад, гунаҳкор нахоҳад буд.

РИШИ САЛАФӢ Ё ТАБЛИҒӢ?

Аммо нуктаи ҷолиб дар баррасии мавзӯи риш ин буд, ки ҳоло дар Тоҷикистон ришҳо ҳам унвон доранд ва ё баъзе одамонро аз рӯйи ришашашон мешиносанд ва мансубияташон ба ин ё он ҷараёни мазҳабиро муайян мекунанд.

Чизе, ки ба ман рӯшан шуд, ин буд, ки ҳоло дар кишвар пайравони ҷамоаи таблиғ ва салафия ба худ хос риш мемонанд. Ҳатто гуфта мешавад, пайравони ҷамоаи таблиғ ҳамдигарро аз рӯйи риши худ мешинохтаанд ва гуфтугӯ мекардаанд. Риши онҳо мисли риши ҳамаи мусулмонҳост. Ба андозаи як қабза ва ё аз он ҳам дарозтар. Вале онҳо мӯйилаби худро аз болои лаб тоза метарошидаанд ва хеле борик мегузоштаанд то мӯйлабашон ба лабонашон нарасад.

Ҳатто баъзе аз пайвандони пайравони маҳкумшудаи ҷамоаи таблиғ ба зиндон ба мо гуфтанд, ки ба ҳангоми баҳси парвандаи онҳо як суол аз ҷониби додрас ҳам ин будааст, ки таблиғиҳо ҳамдигарро аз куҷо мешиносад ва онҳо гуфтаанд, ки аз рӯйи риш.

Амруллоҳи Низом, аз таҳлилгарони ҷавони масоили мазҳабӣ, ин нуктаро радд накард ва гуфт, ки пайравони ҳар як ҷараён бо пешниҳод ва ё фатвои муҷтаҳидони худ ба худ хос риш мемонанд, то ба ин васила аз пайравони дигар мазоҳиб фарқ кунанд. Вале бештари салафиҳо риши махсус доштани худро рад мекунанд ва дар кул риши дароз доштанро амри савоб медонанд.

МУНОСИБАТИ НАЧАНДОН ОДӢ

Бо вуҷуди ин ҳама, бисёре аз таҳлилгарон мегӯянд, ки муносибат бо риш ва ришдорон дар Тоҷикистон ҳанӯз одӣ набудааст. Ба гуфтаи онҳо ришдорон ҳанӯз дар мағзи онҳое, ки ҳафтод сол таҳти таъсири таълимоти марксиситию ленинӣ қарор доштанд, ба унвони як мулло, ифротгаро дониста мешаванд.

Сайид Иброҳими Назар ҳам мегӯяд, ки ҳанӯз ба ришдорон дар Тоҷикистон аз дидгоҳи ҳафтод соли пеши шӯравӣ менигаранд. Аз ин рӯ, ҳоло бештари ҷавонҳоеро ҳам дидан мумкин аст, ки риш надоранд. Пас, онҳо ҳатман ё донишомӯзанд ва ё устоди донишгоҳ ва ё корманди идораҳои давлатӣ, ки ҳузури онҳо бо риш мамнӯъ будааст.

Бо ин ҳол, мушкили риш дар ҷомеаи Тоҷикистон мисли ҳиҷобу рӯсарии занон боқӣ мемонад. Баъзеҳо агар онро амри савоб донанд, баъзеҳои дигар онро тақлид ба кишварҳои исломӣ ва ё як тамоюли муваққатие медонанд, ки бо тағйири шароит камтар хоҳад шуд.

Зиндонии “хрушёвӣ” чӣ гуна имоми масҷиди Хуҷанд шуд?

Падарам дар деҳа омӯзгор аст. Навиштанро дӯст медорад. Навиштаҳояш то ҳоло дар баъзе аз расонаҳои давлативу ғайридавлатӣ дар Хуҷанд чоп шудаанд. Ӯ зиёд мехост, ки навиштаҳояш дар ҳафтаномаҳои чопи Душанбе ҳам интишор шаванд. Ҳар замоне ки ба деҳа меравам, падарам, ин мавзӯъро дар миён мегузорад. Аммо то ҳоло натавонистаам ҳич як аз навиштаҳои ӯро дар ҳафтаномаҳо, бо вуҷуди он ки сардабирони аксари он аз ҷумлаи дӯстони мананд, чоп кунам. Ҳоло дар зер, бо истифода аз ин ки саҳфа дар ихтиёри худам аст, матлаберо аз падарам ба шумо пешкаш мекунам. Як навиштаҳои падарамро, ки рӯйи он касе қалам надавонидааст, бихонед.

Муҳаммадисо соли 1909 дар деҳаи Саро, ҷамоати Пунғази ноҳияи Ашт дар оилаи шахси миёнаҳол чашм ба олами ҳастӣ кушодааст. Падараш Муҳаммадалӣ инсони бофазл буда, бо роҳи тиҷорат хонаводаашро таъмин мекард. Модараш дар даҳсолаҳои садаи бистум аз занҳои босавод, донандаи илми қуръонӣ дар деҳа ба ҳисоб меомад.

Муҳаммадисо дастпарвари мадрасаи Мири Араби шаҳри Бухоро, хатмкардаи шӯъбаи ғоибонаи Донишгоҳи олии исломии шаҳри Тошканд, имомхатиби масҷиди Шайх Маслиҳатдини Хуҷанд бо тӯҳмати ивғогарон дар солҳои 1961-62 маҳбуси зиндонҳои хрушёвӣ гардид. Ӯ ситори бузурге буд дар самои тираи зиндагии солҳои бистуми қарни гузашта, ки дар дарку маънифаҳмии Қуръон ва Илоҳиёт аз дигарон чанд сару гардан боло меистод.

Аз овони наврасӣ як нерӯи ноаёне ӯро дар пайроҳаи донишомӯзӣ ҳидоят намуда буд. Баробари вурудаш ба олами пурғановати дониш ҳамзамон аз таълими ибтидоии модару модари худ сар напечидааст. Дар он солҳо дар деҳаи Сарои ноҳияи Ашт на ҳама кас ҷуръат мекард, ки ба омӯзиши асосҳои дин машғул шавад. Вале Муҳаммадисои ташнаи илм бо як ҷуръати бебокона сидқан ба омӯзиши китобҳои мазҳабӣ дода шуда буд. Вай ба хубӣ медонист, ки Ислом ба асли худ айбе надорад ва чароғи ҳидоятест, ки роҳи ҳар мусулмонро рӯшан месозад, илқогари рафтори нек, гуфтори нек ва пиндори нек аст.

Муҳаммадисо дар синни чаҳордаҳсолагӣ ояву сураҳои зиёди Қуръонро азбар кард ва ба адои фарзҳои мусулмонӣ - намоз ва рӯза аз сидқи дил машғул мешуд. Ӯ дарк намуд, ки барои омӯзиши комилтари забони арабӣ ва тафсири ояҳо донишашро такмил додан зарур аст. Аз ин рӯ, бо ҳидоят ва дуои неки волидон соли 1923 ба мадрасаи шаҳри Бешариқи Узбакистон меояд ва соли 1926 онро хатм мекунад.

Вақти гусели Муҳаммадисо падараш насиҳате кард, ки то охири умр он гуфтаҳо равшангари роҳи пасту баланди рӯзгораш буд: “Писарам, хуб хон. Ба гуфтаҳои китоби муқаддаси динӣ – Қуръон амал намо. Барои манофеъи шахсӣ шуда, фармудаҳои ин китобро сарфи назар макун. Иншооллоҳ, ба ҳадаф мерасӣ, дурри мақсуд ба даст меорӣ”.

То соли 1946, замони таҳсил дар мадраса ва илмомӯзӣ аз уламои шаҳри Хуқанд (дар қаламрави Узбакистон) Муҳаммадисоро ба як донишманди дин табдил дод, ҷаҳонбиниашро тавсеа бахшид. Вай ҳама гуфтаҳои худро дар мизони ақл бармекашид. Баъд аз хатми таҳсил вай худро мисли баъзеҳои дигар муллои хатмкарда эълон нанамуд ва фаъолияти меҳнатии худро ҳамчун деҳқон дар колхози деҳа оғоз кард.

Деҳқонӣ ҳам яке аз амалҳои накӯи фарди мусулмон аст ва он ба Парвардигор хуш аст, - мегуфт ӯ. Ва ба умеди фардои меросбарон аз рӯи ин панди ниёкон ниҳол мешинонид.Муҳаммадисо дар фориғияш китобро аз даст намегузошт, аниси кунҷи танҳоияш «Бӯстон», «Гулистон»-и Саъдӣ, «Анвори Суҳайлӣ»-и Ҳусайн Воизи Кошифӣ ва авроқи куллиёти Ҳофизу Бедил буданд. Ӯ дар пешорӯяш ҷаҳони дигареро тавассути омӯзиши пайваста меёфт. Дар дилаш як оташаки ормон – таҳсил дар мадориси воломақом ва бонуфуз аланга мезад. Ва ниҳоят сатҳи баланди маърифатӣ имкон дод, ки мурғи ҳумо ба қавле ба китфонаш бинишинад, яъне аз миёни довталабони зиёд дар қатори панҷ нафари беҳтарин ба мадрасаи Мири Араб роҳхат гирад.

Аз вилояти Суғд ба ғайр аз ӯ Калонзода (баландмақоми Қозиёти кишвар дар садаи бистум) ҳам ба ин бахти бузург шарафёб шуд. Ҷонишини идораи Қозиёти ҷумҳурӣ Мулло Эгамбердӣ дар ин ҷода ба Муҳаммадисо кӯмаки беғаразона намудааст. Шарикдарс будан бо Калонзода барин ҷавони болаёқат ба ӯ дари маъниҳои сарбастаи илму донишро боз кард.

Муҳаммадисо солҳои 1953-58 барои такмили касб ба шӯъбаи ғоибонаи Донишгоҳи исломии шаҳри Тошканд дохил шуда, онро бо муваффақият хатм намуд. Аз охири соли 1955 то соли 1958 сархатиби масҷиди ҷомеъи Шайх Маслиҳатдин дар Хуҷанд низ шуда кор кардааст. Чанд муддат имомхатиби Масҷиди ҷомеъи маркази ноҳияи Ашт – шаҳраки Шайдон низ буд.

Вай дарк кард, ки таъзйиқ ба дин ва диндорон пинҳону ошкоро идома дошт. Як гуфтаи беандешона ё як гоми беҷо боис ба сиёҳии тақдири диндорон мегардид. Ӯро ҳам бо бӯҳтону иғвогариҳои чанд тан нотавонбинҳо, ки гӯиё ду ҷавони ноболиғро никоҳ кардааст, ба маҳкама кашиданд. Дар асл, ин тӯҳмат буд ва ӯ худро дар назди додгустарони давр ҳимоя карда натавонист. Зеро дар он замон гӯши арзшунаве набуд ва ба ҷойи салла каллаовардагон аз ҳич разилию пастӣ ҳам рӯй наметофтанд.

Муҳаммадисо пас аз адои “ҷазо” то охири умри худ дар колхоз кор кард ва дар ҳама ҳолат аркони исломро ба ҷой меовард, тарғибгари инсондӯстонаи каломи исломию ирфонӣ буд. Мулло Муҳаммадисо шахси бо маънавиёт, хоксор, кушодачеҳра ва ятимпарвар буд. Одамони дурӯя ва мунофиқро сарзаниш карда, ҳамагонро ба росткориву накӯӣ, инсондӯстӣ ва адолат даъват мекард.

Ӯ ҳанӯз дар солҳои шастуми асри бист бар рағми баъзе муллотарошҳо хӯрдани таъомро дар хонаи майит ҳаром маънидод менамуд. Дар Қуръон мавҷуд набудани маъракаҳои бегоҳии ҷумъа, бист, чил, сари солро низ борҳо ёдовар мешуд. Он солҳо бо талоши вай маъракаи нолозим ва ба дину оин хоснабудаи даврабандӣ, ки сарфу хароҷоти зиёдро ба дӯши соҳибҷанозаҳо бор мекард, аз миён бурд.

Дар як маросими мотам, ки як сол идома меёфт, сар задани чорвои калону майдаро исрофкорӣ медонист ва мегуфт, ки ин амали номатлуб ба Худованд ҳам хуш намеояд. Аммо бархе нотавонбинҳо ба рафтори ин муллои дипломдор ба назари шубҳа менигаристанд, ҳарчанд ӯ фармудаҳои Исломро талқин менамуд.

Мулло Муҳамадисо то охири умр ба дини мубини Ислом собиқ буданашро дар амал нишон дод. Муллогиро подоши рӯзгори худ қарор надод, ба моли мардум чашм ало накард, ба ҳар коруфтодае то қадри имкон дасти имдод дароз намуд, фарзандонашро дар рӯҳияи меҳнатдӯстиву маърифатандӯзӣ тарбия кард. Соли 1991 боз як фарзи мусулмонӣ – сафари Ҳаҷро ҳам адо намуд.

Вай сапедадами субҳи Истиқлолро бо чашми сар дид ва дар сини ҳаштоду дусолагӣ аз дунё даргузашт. Мулло Муҳаммадисо тамоми умр дар як гӯшаи дурдасти кӯҳистони Тоҷикистон ташвиқгари дини ислом буд. Имрӯз ҳам хурду калон номи ӯро ба некӣ ба забон мегиранд.

Рустам Ато,
деҳаи Саро, ноҳияи Ашт

Таҷлили Cоли Нави Масеҳӣ барои мусулмонон: раво ё норавост?

Таҷлил аз Соли нави мелодӣ ё масеҳӣ, ки моли Шӯравӣ ва барои сокинони мусулмон “фарҳанги ворида” аст, дар Тоҷикистон на ба унвони як ҷашни мазҳабии марбут ба масеҳиён таҷлил мешавад. Аммо уламои ислом таҷлил аз соли нави масеҳиро ба унвони як ҷашни мазҳабӣ, ки аз сӯйи дини мубини ислом мансух эълон шудааст, барои мусулмонон раво намедонанд.

Ҳоҷӣ Мирзо, аз рӯҳониёни шинохта дар ҷануби Тоҷикистон, дар як сӯҳбати кӯтоҳ ба “Озодӣ” гуфт, пайравони ислом танҳо ду иди мазҳабӣ - Рамазон ва Қурбонро доранд ва таҷлил аз идҳои дигар барои онҳо иҷоза нашудааст: “Таҷлили ин ид аз ислом субут надорад. Вале дар як рисолаи домулло Муҳаммадӣ хондам, ки дар он гуфта шудааст “ҷомеаи мо демократист ва қонунҳои мо мутобиқ ба дину Қуръон нест. Аз ин рӯ, ҳар касе аз сӯйи, масалан, ҳукумат водор бишавад, ки аз ҳамин ид таҷлил кунад, гунаҳкор намешавад”. Вале касе, ки маҷбур нест ва аз пеши худ ин ҷашнро қайд бигирад, ба хотири ин ки дар дин навоварӣ мекунад, гунаҳкор хоҳад буд”.

Иди Соли нави мелодӣ ё масеҳӣ, ки пас аз вуруди русҳо ба минтақа дар қарни гузашта ҷорӣ шуд, дар тӯли ҳафтод соли пойбарҷоии Шӯравӣ ба як ҷашни ҳамагонӣ табдил ёфт. То ҳоло дар шаби соли нав аксар сокинони Тоҷикистон дар хонаҳои худ арчаи солинавӣ оро медиҳанд, дастурхони пурнозу неъмат густурда ва хурсандӣ мекунанд. Дар бештари хонаводаҳо Бобои Барфӣ ва Барфакро ҳам интизор мешаванд, ки он дар кишварҳои хориҷӣ ба номи Санто Клаус маъруф асту ба сокинон ҳадяҳои солинавӣ медиҳад.

Аммо пас аз фурӯпошии Шӯравӣ гурӯҳҳои исломӣ пофишорӣ мекунанд, ки таҷлил аз маросимҳои ғайримусулмонӣ, аз ҷумла соли нави масеҳӣ дар Тоҷикистон ҷилавгирӣ шавад. Мавлавӣ Сайидмаҳмуд, аз рӯҳониёни тоҷик, ки акнун амри маъруфҳояш дар маҳофили мазҳабӣ сершунаванда аст, башиддат аз таҷлили ин ид барои мусулмонҳо танқид мекунад: “Ҳақ таъоло дар Қуръон гуфтааст, ки “эй мӯъминон душманони худову расулро ба худ дӯст нагиред”. Яъне касе, ки бо онҳост, пас, аз мо нест. Ва бешубҳа, Худованд ҳидоят нахоҳад кард, афроди фосиқро, яъне нафарҳоеро, ки ҳам бо мо ҳастанду ҳам бо онҳо. Бузургон низ рӯйи ин масъала бисёр шарҳҳо гуфтаанд. Аз ҷумла, дар ин бора, ки зангирӣ аз қавми онҳо, агар покиза бошад, дуруст аст. Тиҷорат бо онҳо дуруст аст. Ҳамсоягӣ бо онҳо низ дуруст аст. Аммо дар масоили эътиқодӣ аз онҳо пайравӣ дуруст нест…”

Аммо то кунун Шӯрои уламои Маркази исломии Тоҷикистон, ки ҳаққи судури фатворо дорад, дар ин бора чизе нагуфтааст. Яъне, на таҷлил аз иди соли нави масеҳиро барои мусулмонҳои кишвар радд кардааст ва на иҷоза додааст. Вале гурӯҳе дигар аз рӯҳониёни тоҷик ҳастанд, ки таҷлили соли нав дар Тоҷикистонро на бештар аз як одат медонанд. Онҳо мегӯянд, ин ид дар Тоҷикистон хусусияти мазҳабии худро гум карда, бештар ба як анъана ва ё расм табдил шудааст.

Дар ин бора Домулло Байзоев, мудири мадрасаи исломӣ дар Хуҷанд чунин гуфт: “То ба куфр баровардани шахсоне, ки шабнишинӣ мекунанд, рамзан як дастархон мекушоянд, шодӣ мекунанд ва сӯҳбат меороянд, чандон саҳеҳ нест. Ва ин вайрон кардани мазҳабу ақида ба ҳисоб намеояд. Мардуме, ки аслан ҳамин гуна шабнишиниҳо мекунанд, дарвоқе, намедонанд, ки ки соли нав чӣ ҳасту таваллуди кӣ ҳасту ва барои чӣ шабнишинӣ мекунанд. Онҳо дар ин бора аслан тасаввуроте надоранд. Аз ин хотир, ба ин гуна масоил ин қадар сахтгир набояд буд. Ва ақидаю мазҳаби каси дигарро ҳам таҳқир кардан дуруст нест”.

Аксари сокинони кишвар ҳам, ки пайрави исломанд, мегӯянд аз ин ид на ба унвони ҷашни мазҳабӣ, балки бештар ба унвони ҷашни соли нав, ки бо хатми моҳи дувоздаҳуми тақвим пеш меояд, таҷлил ва шабнишинӣ мекунанд. Амруллои Низом аз коршиносони умури мазҳабӣ, ки дар ин бора андешаи худро дорад, мегӯяд, аз он нигарон аст, ки ин одат рӯзе ба ибодат табдил нашавад.

Бо ин ҳол, мухолифону ҷонибдорони ҷашни соли нави масеҳӣ дар Тоҷикистон, ки аксари кулли сокинонаш мусулмонанд, боқӣ мемонад. Агар як идда аз исломиҳо таҷлили ин идро мувофиқ ба шариати исломӣ надонанд, иддае дигар мувофиқанд, ки аз ин ид ба унвони як расм таҷлил шавад. Дар ҳоле ки ба бовари онҳо, дар замони Шӯравӣ таҷлили Соли нав, на ба маънои таҷлили милоди Масеҳ, балки ба маънои поёни соли корӣ ба мардум фаҳмонида шудааст.

Ҷамоати Таблиғ: Даъват ба сӯйи Худо ё ифротгароӣ?

Ахиран, Ҳоҷӣ Акбари Тӯраҷонзода, собиқ қозии мусулмонон ва ҳоло узви Маҷлиси Миллии Тоҷикистон, таъкид кард, ки қарори Додгоҳи Олӣ дар бораи террористиву экстримистӣ будани Ҷамоати Таблиғ бознигарӣ шавад. Аммо ин то куҷо аз сӯйи мақомоти расмӣ пазируфта хоҳад шуд, рӯшан нест. Вале сомонаи “Кимёи Саодат” дар чанд бахш талош кардааст, ки моҳияти Ҷамоати Таблиғро бишносонад. Агар онҳое, ки то кунун мехостанд дар бораи таблиғиҳо маълумоте дошта бошанд, ба ҷумлаҳои зер таваҷҷӯҳ кунанд.

Номи пурраи ин гурўҳ, Ҷамоати таблиғ ва даъват аст, ва дар авоили қарни бистум, тавассути шахсияти исломие ба номи Шайх Муҳаммад Илёс Кондеҳлавӣ дар Ҳинд таъсис ёфтааст. Асосҳое, ки ин ҷамоат худро ба он пойбанд сохтаанд, иборат аст аз:

- Калимаи таййиба (Ло илоҳа иллаллоҳ, Муҳаммадур-расулуллоҳ);


- Намозро бо камоли хушўву хузўъ адо намудан;

- Илму дониш;

- Зикри Худо;

- Икроми мусалмонон (яъне гиромидошти эшон);

- Ихлос дар амал.

Гурўҳи номбурда, бо мадди назар қарор додани усули мазкур, ба даъвати мардум ба суўи дини ислом мепардозанд.

Равиши таблиғи ин гурўҳ:

- Ҳамвора гурўҳе аз онон аз молу дороии хеш чизе ба ҳамроҳ гирифта, ба кишварҳову шаҳрҳои мухталиф барои таблиғи дин мусофират мекунанд;

- Ҳар гоҳ ба шаҳре мерасанд, масҷидеро барои сукунат ихтиёр карда, теъдоде аз онон ба тару тамиз кардани масҷид мепардозанд, ва теъдоди дигар, ба кўчаву паскўчаҳои шаҳр ё деҳоте, ки қарор доранд баромада, аз мардум мехоҳанд, ки дар фалон соати муайян ба масҷид ҳузур ёбанд. Аҳёнан дар ба дари мардум гашта, аз яко-яки онҳо тақозо мекунанд, ки дар ҳоли ризоят, ба масҷид биёянд. Хеле пойбанд ҳастанд, ки дар ҳангоми дар кўчаҳо будан, танҳо ба зикри Худо машғул бошанд;

- Вақте ки мардум ба масҷид ҳузур меёбанд, яке аз таблиғкунандагон ба ваъзу насиҳати динӣ мепардозад. Сипас, ба ҳозирон пешниҳод мегардад, ки агар розӣ бошанд, ба ҳамроҳи ин ҷамоат, се рўз ё як ҳафта, ба маконҳои дигар барои таблиғ раҳсипор шаванд. (Касоне ки ин ҷамоатро ҳамроҳӣ кардаанд, мегўянд, ки он чанд рўзе ки мубаллиғонро ҳамроҳӣ кардаанд, барои эшон таъсироти мусбат гузошта будааст);

- Ин ҷамоат мўътақид ҳастанд, ки набояд бо мардум сахт бархўрд намуд, бояд тибқи дастури Паёмбар (с), ки фармудааст: “Мужда ва башорат деҳ, на ин ки дар онҳо нафрат эҷод кунӣ”, амал намуд. Мўътақиданд, ки агар мардум ислоҳ гарданд, дигар худ аз худ корҳои зишт ва гуноҳ анҷом нахоҳанд дод;

- Ин гурўҳ шадидан аз пардохтан ба умури сиёсӣ мепарҳезанд. Мўътақид ҳастанд, ки набояд ба умури сиёсии кишваре, ки дар он ба таблиғ мепардозанд, дахолат намуд. Мегўянд: сиёсати мо, ба сиёсат дахолат накардан аст;

Мазҳаби ин гурўҳ:

Ҷамоати таблиғ ва даъват, мардумро ба мазҳаби хоссе даъват намекунанд. Мўътақид ҳастанд, ки ҳар мусалмоне бояд пойбанд ба ҳамон мазҳабе бошад, ки дар кишвараш маъмул аст. Ба ҳеҷ ваҷҳ ба ихтилофоти мазҳабӣ даст намезананд.

Имрўза, бештарин ҳаводорони ин гурўҳ аз мардуми Покистон ҳастанд, ҳарчанд ҳеҷ кишвари исломие аз вуҷуди эшон холӣ нест.

Ин гурўҳ, бар хилофи дигар аҳзоб ё ҷамоатҳои исломӣ, аз танзим ё сохтори хоссе бархўрдор нест. На раисе дораду на маръус. Оре, агар барои даъват ба ҷое мусофират кунанд, якеро ба унвони амир интихоб мекунанд, ва он ҳам фақат дар сафар.

Наҳзатиҳо дигар хомӯш намеистанд?

Мақомоти расмии Тоҷикистон нигаронӣ ва ё ҳушдори Муҳиддин Кабирӣ, раиси Ҳизби наҳзати исломӣ, ки ношаффофӣ дар интихоботи соли ояндаро “ҳадяе барои ифротгароён” унвон кардааст, ҷиддӣ намегиранд.

Сайфулло Сафаров, муовини раиси Маркази тадқиқоти стратегии назди раисҷумҳури Тоҷикистон, ба “Озодӣ” гуфт, дар ҳоле ки раисҷумҳур тазмини шаффофияти интихоботро додааст, чунин пешбиние аз сӯйи аҳзоби сиёсӣ дуруст нест: “Президенти кишвар кафолати демократӣ гузаштани интихоботро додаанд. Ҳамчунин, супоришҳо ба Ҳизби халқӣ-демократӣ ва ҳукуматҳои маҳаллӣ шуданд, ки дар хеҷ маврид аз ягон роҳи ғайриқонунӣ истифода нашавад ва фишор болои комиссияи интихоботӣ набошад. Фикр мекунам, ин сигнал ва ё таъкиди раисҷумҳурро ҳамаи аҳзоби сиёсӣ дуруст қабул карда бошанд. Набояд нисбати интихоботҳои мо шубҳаҳоро миёни мардум барангезанд”.

“Ҳадя барои ифротгароён”

Ин дар ҳолест, ки Муҳиддин Кабирӣ, раиси Ҳизби наҳзати исломӣ, рӯзи 20-уми декабр дар анҷумани ҳаштуми ин ҳизб дар Душанбе гуфт, адами эътимоди мардум ба интихобот низоми демократиро ба унвони ягона василаи қонунии ширкати сокинон дар ҳаёти кишвар таҳти суол мебарад: “Мо агар боварии мардумро ба интихоботҳо, ҳамчун ягона василаи қонунии ширкат дар ҳаёти кишвар аз даст диҳем, мутмаин бошед, ки бо дастони худ ҳадяи бузурге барои ифротгароён, ба онҳое кардаем, ки аслан демократияро механизми ягона ва қонунӣ барои расидан ба қудрат намеҳисобанд”.

Ба фарқ аз Сайфулло Сафаров, таҳлилгари тоҷик Қосими Бекмуҳаммад, ба ин масъала аз дидгоҳи дигаре назар меандозад. Вай нигаронии оқои Кабириро дар сурати нақзи қонуни интихобот аз сӯйи мақомоти расмӣ, ки аксар вақт монеи вуруди намояндагони аҳзоби мухолиф ба порлумон мешаванд, беасос надонист: “Барои гурӯҳҳои ба истилоҳ ифротӣ беҳтарин баҳона ин аст, ки ҳуқуқи башар ва озодиҳову ихтиёроте, ки дар Қонуни асосӣ барои шаҳрвандони Тоҷикистон пешбинӣ шудааст, ба гунае нақз мешавад. Аз ин назар, барои маҳдуд кардани ҷойи по ва баҳона барои ҳаракатҳои тундравона дар Тоҷикистон заминаи фароҳам кардани интихоботи шаффоф ва демократӣ беҳтарин васила барои пешгирӣ аз чолишҳои пеши рӯ хоҳад буд”.

Ҳизби наҳзат дигар хомӯш намемонад?

Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон, ки ба унвони ҳизби порлумонӣ шинохта шудааст ва дар баробари коммунистҳову халқӣ-демократҳо ду намоянда дар порлумон дорад, аз аҳзоби мухолифи ҳукумати Раҳмон ба шумор меояд. Ва барои нахустин бор телевизиони Тоҷикистон баргузории анҷумани ин ҳизби мухолифро дар барномаҳои хабарии худ нишон додааст. Дар ҳоле ки аҳзоби дигар мегӯянд, телевизони тоҷик анҷумани онҳоро аз тариқи телевизион намоиш надодааст.

Вале дар анҷумани ҳаштуми ин ҳизб дар Душанбе Муҳиддин Кабирӣ эътироф кард, ки онҳо дар тӯли тақрибан даҳ соли гузашта дар қиболи ҳамагуна мушкилоти ҷомеа хомӯширо ихтиёр кардаанд. Аммо, ӯ гуфт, аз ин ба баъд, онҳо дигар аз танқиди ҳукумат рӯ нахоҳанд гардонд: “Мо ҳам каме воқеъбинона бояд ба масъала нигоҳ кунем. Ҳизби наҳзати исломӣ ҳадди ақал даҳ соли ахир бо хомӯшӣ, бо кӯмак, бо сабр дар паҳлуи мақомоти давлатӣ буд. Ҳатто кор то ҷое расид, ки ҳизби моро хориҷиҳо танқид карданд, ки шумо чӣ гуна ҳизби оппозитсионӣ ҳастед, ки барқ нест, об нест, маош нест, ҳукуматро танқид намекунед”.

Ин ҳарфҳои Муҳиддин Кабирӣ замоне гуфта шуданд, ки Рашид Ғанӣ Абдулло, коршиноси умури сиёсӣ, дар анҷумани наҳзатиҳо танқиди Кабирӣ аз мушкилоти ҷомеаро як навъ маъюсӣ маънидод кард. Дар ҷавоб оқои Кабирӣ гуфт, онҳо маъюс нестанд, аммо бояд ишораҳое ба ҳукумат дошта бошанд, то онҳоро замоне муттаҳам накунанд, ки ба унвони як ҳизби сиёсии мухолиф аз ин ҳама чашм пӯшидаанд.

Истифода аз фурсат

Дар ҳоле ки чашмпӯшии наҳзатиҳо дар панҷ соли гузашта хеле назаррас будааст. Натанҳо созмонҳои дохилӣ, ҳатто созмонҳои хориҷӣҳам замоне онҳоро барои “ба лаб кулӯх молидан”-ашон дар муқобили рӯйдодҳои ҷиддиву чолишҳои сиёсии кишвар, замоне ки бисёриҳо мавқеи қотеъи онҳоро интизор буданд, танқид кардаанд.

Парвиз Муллоҷонов, коршиноси умури сиёсӣ дар сӯҳбат ба Озодӣ гуфт, ин таъкиди Кабирӣ бесабаб нест. Аз як тараф, ба гуфтаи ӯ, худи Кабирӣ таҳти фишор мондааст, ки хостаҳои тарафдоронашро бароварда сохта наметавонад ва аз сӯйи дигар аз ин фурсати интихоботӣ бояд истифода кард.

Ҳизби наҳзати исломӣ, танҳо ҳизби исломии сабтиномшуда дар Тоҷикистон аст, ки таърихи беш аз сисола дорад, вале нахустин бор расман моҳи декабри соли 1991 дар Вазорати адлияи Тоҷикистон сабтином шудааст. Дар замони даргириҳои дохилии солҳои 1992 ва 1997 Ҳизби наҳзат, ки ҷузъи Иттиҳоди мухолифини пешин маҳсуб мешуд, фаъолияташ мамнӯъ эълом гардид. Аммо баъд аз имзои Созишномаи истиқрори сулҳ миёни ҳукумати Тоҷикистон ва Иттиҳоди мухолифин, Ҳизби наҳзат дубора моҳи сентябри соли 1999 дар Тоҷикистон ба қайд гирифта шуд. Ҳоло теъдоди аъзо ва ҷонибдорони ин ҳизби исломӣ беш аз сию панҷ ҳазор ҳазор нафар рақам зада мешавад ва дар парлумон онҳо соҳиби ду курсӣ ҳастанд. Раёсти ҳизби наҳзат мегӯянд, ки бештари аъзо ва ҷонибдорони онҳо дар водии Рашт, вилояти Суғд, минтақаи Қӯрғонтеппа ва Душанбе ба сар мебаранд.

http://www.ozodi.org/

Чодурӣ: “Мусулмонон дар Аврупо табъйиз мешаванд”

Гузориши Институти Ҷомеаи кушод, ки ҳафтаи ҷорӣ дар Лондон муаррифӣ шуд, ҳокист, ки барои ҷилавгирӣ аз табъйизи мазҳабӣ дар Аврупо дар сатҳи шаҳриву давлатӣ ва ҳам дар пояи Иттиҳодияи Аврупо андешидани тадбирҳои фаврӣ зарур аст. “Аврупо бояд ӯҳдадориҳояшро барои эҷоди як ҷомеаи бозу фарогир иҷро кунад”,- мегӯянд муаллифони ин гузориш.

Ин таҳқиқот бар пояи мусоҳибаҳои рӯ ба рӯ бо ду ҳазор сокини 11 шаҳри Иттиҳодияи Аврупо - ҳам пайравони оддии дини ислом ва ҳам бо рӯшанфикрон ба мисли донишмандону журналистон, фаъолони ҷамъиятӣ, аъзои ҳукумат ва раҳбарони мазҳабӣ анҷом шудааст.

Дар пурсиш ҳамчунин аврупоиҳои ғайримусалмон ҳам иштирок кардаанд. Ин нафарон аз миёни сокинони Парижу Амстердам, Роттердам ва Антверпен, Берлину Ҳамбург, Копенҳагену Лондон, Марселю Стокҳолм ва Лейсестер интихоб шудаанд. Дар саросари Иттиҳодияи Аврупо, асосан дар шаҳрҳои калону пойтахтҳо айни замон 20 миллион пайрави дини Ислом ба сар мебаранд.

Раҳбари гурӯҳи таҳқиқотии Институти Ҷомеаи кушод ва мушовири аршади ин созмон Туфайл Чодурӣ дар як сӯҳбати телефонӣ аз шаҳри Лондон розӣ шуд ба пурсишҳои мо дар бораи вазъи мусулмонон дар Аврупо посух диҳад.

-Aслан, мусулмонҳо дар Аврупо аз чӣ нигаронӣ доранд? Оё чӣ мушкиле дар Аврупо онҳоро дунболагир аст?

Чодурӣ: “Хулосаи калидие, ки ба даст овардем, ин аст, ки қисмати қобили мулоҳизаи мусалмонҳо худро мансуби давлате мешиносанд, ки дар он зиндагӣ доранд: яъне онҳо худро бритониёӣ, фаронсавӣ, белжикӣ, ё ҳолландӣ мегуфтанд. Вале дар айни замон нисфи онҳое, ки худро табааи ин ё он давлат мешиносанд, мегуфтанд, ки чунин бархӯрдро аз ҷониби аъзои дигари ҷомеа дар нисбати худ намебинанд. Яъне масалан агар мусалмони фаронсавие худро фаронсавӣ эҳсос кунад, дар айни замон ҳис мекунад, ки шаҳрвандони дигар ӯро ҳамчун фаронсавӣ қабул намекунанд. Масалан, нисфи мусалмонҳои бритониёӣ, ки худро чун табааи Бритониё муаррифӣ мекунанд, мегӯянд, ки аз ҷониби дигар бритониёиҳо ба ҳайси шаҳрванди комилҳуқуқи ин кишвар қабул мешаванд. Ба назари ман, масъалаи калидӣ дар ин аст, ки ин мусалмонҳо чӣ тавр қабул мешаванд, бархӯрд бо онҳо чӣ тавр оддӣ мешаваду боиси он мегардад, ки мусалмонҳо чун бахшеа аз Аврупо ба ҳайси шаҳрвандони комилҳуқуқи Аврупо қабул шаванд”.

- Бархӯрди аврупоиҳо бо мусулмонон чӣ гуна аст? Оё аврупоиҳо аз ҳузури мусулмонон дар кишварҳои худ то чӣ ҳадд розӣ ҳастанд ва то чӣ ҳад нигарон?

Чодурӣ: “Дар таҳқиқоти худ мо ҳам бо мусалмонҳо ва ҳам ғайримусалмонҳои сокини як маҳал мусоҳиба кардем. Аксарият гуфтанд, ки ба ҳамзистӣ бо ҳамдигар одат кардаанд, омодаанд ба ҳамдигар кӯмак кунанду ба ҳамдигар эътимод доранд. Ин аломати хуби ваҳдат аст. Вале вақте сӯҳбат аз арзишҳо рафт, аксари мусалмонҳову ғайримусалмонҳо гуфтанд, ки онҳо арзишҳои муштарак надоранд. Ва ин масъалаи тафовути назари онҳо гоҳо боиси эҷоди мавқеи манфӣ мегардад. Тавре гуфтам, ҷиҳати хуби масъала ин аст, ки мардум бо ҳамдигар равобити хуб дошта омодаи кӯмак ва эътимод ба ҳамдигар ҳастанд”.

- Оё мусулмонҳо дар Аврупо ҳамон ҳаққеро доранд, ки масалан як масеҳӣ ва ё як яҳудӣ дорад?

Чодурӣ: “Дар маҷмӯъ дар кишварҳои мухталиф қонунҳои ҳимояткунандаи озодиҳои мазҳабӣ амал мекунад, вале боз ҳам ҳар кишвар вижагиҳои худро дар равобити миёни калисову давлат дорад, ки ба равобити онҳо таъсир мегузорад. Дар сатҳи расмӣ ҳимояту баробарӣ вуҷуд дорад, ҳарчанд барои расидан ба ин баробарӣ мушкилоти зиёд будааст. Масалан дар Ҳолланд барои маблағгузории мактабҳои мазҳабӣ буҷаи махсус вуҷуд дорад, вале дар айни замон, дарёфти маблағ дар сатҳи расмӣ барои кори мактабҳои мусалмонӣ як кори душвор аст. Ин ҷо мушкил дар мутобиқати барномаҳои таълимӣ ва мутақоидсозии мақомот дар ин аст, ки ингуна мактабҳо ҳақи амал карданро доранду ба талаботи низоми маориф мутобиқат мекунанд”.

-Натиҷаи куллии шумо чист? Оё маҳалли созгор барои зиндагии мусалмонҳо дар шаҳрҳои аврупоӣ кадом аст?

Чодурӣ: “Мо дарк кардем, ки аксари мардуме, ки дар ин шаҳрҳо зиндагӣ мекунанд, аз маҳалли зисти худ розӣ ҳастанд. Онҳо бештар майли зиндагӣ дар маҳалҳои омехтаро доранд, ки на танҳо аз мусалмонҳо, балки аз намояндаҳои миллату мазҳбаҳои дигар ҳам бошад. Ҳадафи онҳо ҳамоиши зудтару беҳтар ва муошират мебошад. Дар ин маҳалҳо албатта мушкилоти худ вуҷуд дошта метавонад, вале хулосаи аслӣ ин аст, ки онҳо бештар зиндагиро дар муҳити рангаву сермиллат мепазиранд”.