از جنگ شهروندی تا صلح و وام‌های بی‌پایان

تاجیکستان ۲۰ سال مستقلیت خود از حکومت شوروی را در حالی‌ تجلیل می‌کند که هنوز با بسته مشکلات مالی و سیاسی رو به روست. دولت این کشور در ماه سپتامبر سال ۱۹۹۱ میلادی در پی فروپاشی شوروی ابرقدرت استقلال خود را اعلان نمود. ولی‌ اعلامیه استقلال تاجیکستان در حالی‌ امضا و قرائت شد که ده روز قبل از آن نخستین رییس جمهوری تاجیکستان «قهار محکم اف» از حزب کومنیست با فشار مردم و اعضا پارلمان به استعفا رفته بود.

پس از دو هفته آن وضع به میان آمد که رهبران کشور دیگر نتوانستند از کجروی‌ها جلوگری کنند. این آغاز جنگ داخلی تاجیکستان بود، که تا سال ۱۹۹۷ میلادی ادامه کرد و جان ۱۵۰ هزار تاجیک‌ را گرفت. «امام علی رحمان» رییس جمهوری تاجیکستان که به مناسبت ۲۰ سال استقلال کشورش سخنرانی می‌کرد، این جنگ برادرکش تاجیکستان را جنگ تحملی نامد که از سوی دشمنان اجنبی و هم افراط‌گرایان داخلی طرحریزی شده است.

 آقای «رحمان» گفت این جنگ به اقتصاد تاجیکستان ۱۰ ملیارد دولار ضرر اقتصادی وارد نمود، اگرچی به گفته او «زیان معنوی آن دوران را نمی‌شود به هیچ قیمتی جبران کرد.» او افزود این جنگ طرح‌ریزی شده هدف از میان بردن دولت‌داری تاجیکان را در پی داشت.

 این جنگ که یک ملیون ساکن تاجیکستان را با کوی غربت کشید و بیش‌تر آن‌ها را به منطقه‌های نزدمرزی افغانستان برد، تنها در سال ۱۹۹۷ و تنها پس از ۲۱ دوره مذاکرات حکومت و اتحاد نیروهای مخالفین پیشین تاجیک پایان یافت. پس از سال ۱۹۹۷ بازگشت فراریان تاجیک از افغانستان و کشورهای دیگر، چون قرقیزستان و قزاقستان هم شروع شد. این دورانی بود که شهروندان تاجیکستان از «امام علی رحمان» رهبر تاجیکستان حمایت می‌کردند و او را برای استقرار صلح در این کشور تحسین می‌گفتند.

 از سال ۱۹۹۷ به این سو حکومت امام علی رحمان از پی تعقیب مخالفان خود شد و تا کنون صدها تن از رزمندگان سابق و فرماندی‌هان مخالفین را به زندان کشیده است. حکومت او که عمر ۱۹ ساله دارد، استقلال و صلح و ثبات در تاجیکستان را مایه تلاش‌های خود می‌داند. این است که در تلویزیون‌های دولتی کشور فیلم مستند «۲۰ سال استقلال» به نمایش گذاشته شد، ولی‌ در آن از نیروهای استقلال خواه و هم نیروهای مخالفین که تنها با رضایت آن‌ها سازشنامه صلح امضا شده است، حرفی‌ گفته نشد.

 خود «امام علی رحمان» نیز هنگام سخنرانی‌اش به مناسبت جشن استقلال کشور گفت، وضع زندگی‌ مردم در قیاس به زندگی در شوروی بهبود یافته است. وی گفت، اگر در شوروی از یک منطقه به منطقه تاجیکستان رفتن مشکل بود، حالا راه‌های زیادی باز شده‌اند که نه تنها منطقه های کشور، بلکه تاجیکستان را به بسیاری از کشورهای جهان می‌پیوندد. این در حالی است که مخالفان حکومت «امام علی رحمان» می‌گویند، مقامات کنونی تاجیکستان که از کومنیست‌های پیشین ترکیب یافته است، هیچ ربطی‌ به کسب استقلال این کشور در سال ۱۹۹۱ ندارند.

حزب «دموکرات» و «سوسیال دموکرات» تاجیکستان می‌گویند، استقلال تاجیکستان در پی تلاش‌های نیروهای استقلال خواه و هم «گاربچیف» رییس جمهوری آخرین اتحاد شوروی به دست آمده است. قبلن حزب دموکرات تاجیکستان از مقامات این کشور خواسته بود در آستانه تجلیل از ۲۰ سال استقلال به افرادی که از سال‌های هشتادم قرن گذشته برای استقلالیت تاجیکستان تلاش کرده‌اند جوایز دولتی بدهد. از جمله گفته شده بود، به «قدرالدین اسلان‌اف» که اعلامیه استقلال تاجیکستان را بر خلاف پافشاری های کومنیست‌ها امضا و قرائت کرده است، عنوان عالی «قهرمان ملی تاجیکستان» داده شود. همچنین به «طاهر ابدالجبار» رهبر سابق جنبش مردم «رستاخیز» جایزه بدهند که برای نخستین بار طرح اعلامیه استقلال تاجیکستان را نوشت، ولی‌ پارلمان کومنیست‌ها آن‌را رد کرد. ولی بعدن با بعضی‌ اصلاح آن‌را در سال ۱۹۹۱ میلادی پذیرفتند. پیشنهادی که از سوی حکومت کنونی تاجیکستان مورد اجرا قرار نگرفت.

 با این حال صاحب‌نظران می‌گویند تاجیکستان در طول بیست سال مستقلیتش هنوز هم پایبند «مسکو» است. زیرا هنوز هم نزدیک هشت هزار سرباز و افسر روسیه در تاجیکستان مستقرند و هنوز هم بیش از یک میلیون تاجیک در روسیه کار و نان دهان خود و فرزندانشان را پیدا می‌کنند. ولی‌ تاجیکستان توانسته است با درفیات دو میلیارد دولار وام خارجی چندین نقب و راه و هم نیروگاه بسازد. وام‌های که لحظه بازگردانی آن‌ها نزدیک می‌رسد و قامت خمیده تاجیکستان فقیر را خمیدتر خواهد کرد.