Салими АЮБЗОД: Ҳар куҷо имкон ҳаст, Ватане бояд сохт

Моҳи ноябри соли 2005, нашрияи Варорӯд

Салими Аюбзод 18 августи соли 1960 дар Тоҷикистон ба дунё омадааст. Пас аз хатми Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон дар нашрияҳои «Комсомоли Тоҷикистон», «Адабиёт ва санъат», «Ҳафтганҷ» ва «Чароғи рӯз» кор кардааст. Охири соли 1992 Тоҷикистонро тарк намуда, дар Маскав ба сифати котиби масъули ҳафтаномаи «Голос» ва таҳлилгари «Независимая газета» фаъолият намуд. Дар соли 1995 бари кори доимӣ ба радиёи «Озодӣ» даъват шуд ва ба Прага кӯчид. Муаллифи осои мустанади «Ҳамосаи пайкон» (1988), «Сад ранги сад сол. Тоҷикон дар қарни бистум» (2002) ва бадеии «Девор (1991), «Гунги хобдида» (1999). Осораш ба забонҳои англисӣ, чехӣ, олмонӣ, русӣ ва эстонӣ нашр шудаанд. Собиқ узви садорати Иттифоқи журналистони СССР, барандаи ҷойизаи аввали Конфедератсияи кишварҳои муштаркулманофеъ дар соли 1990.

-Салими Аюбзод. Ин ном барои ман аз аввал ҳам ошно буд. Аммо ба назари Шумо, Салими Аюбзод имрӯз барои хонандагони ҳафтаномаи «Варорӯд» кӣ буда метавонад?

-Ман ба ҷойи хонанда чизе гуфта наметавонам, аммо ҳадс мезанам, ки барои бахше ошно ва барои бахше ноошно бошам. Бояд аз худи онҳо пурсид. Лекин инро ҳам муҳим намедонам. Зеро ҳар кас ба диду завқу ақидаи хоси худ ҳақ дорад. Ман кайҳо ба натиҷае расидаам, ки набояд аз зовияи дигарон ба хештан нигарист.

-Аслан Шумо низ аз қабили он нафарҳоед, ки пас аз воқеаҳои хунини солҳои навадум дар хориҷ аз Тоҷикистон зиндагӣ ба сар мебаред. Вале эҳсос мекунам, ки нисбат ба тақдири ин мардум ва миллат он қадар беаҳамият ҳам нестед. Пас, ба ёди Ватан, дур аз Ватан зиндагӣ кардан чӣ маънӣ дорад?

-Бояд дар Ватан зист ва бо мардуми худ ҳамтақдир буд. Ҳама чизи дигар кӯшиши тасаллост. Аммо ман ояндаи тоҷиконро дар он мебинам, ки дар ҳар кишвари ҷаҳон ҷомеаҳои худро дошта бошанд ва аз ҳар гӯша барои мардуму Ватани худ кор кунанд. Дигарон Ватани моро ин қадар тангу кӯчак карданд, ҳоло подош бигиранд. Тоҷикистон наметавонад даҳҳо миллиёнро ғунҷонад. Хар куҷо имкон ҳаст, Ватане бояд сохт, вале барои имдод ба Ватани аслӣ, ба Тоҷикистони азиз.

-Ҳоло андешаи онро ҳам надоред, ки барои зиндагии доимӣ дигарбора ба Тоҷикистон баргардед?

-Дар лаҳзаҳое, ки эҳсос дар ман пирӯз меояд, сахт мехоҳам бархезаму баргардам ва лаҳзаҳое, ки ақли солим бо ман ҳарф мезанад, бозгаштро ба рӯзи дигаре вогузор мекунам.

-Аз рӯзномаи «Чароғи рӯз» то бахши тоҷикии радиёи амрикоии «Озодӣ». Ин фаъолияти рӯзноманигорӣ барои Салими Аюбзод манбаи нон буд, ё манбаи ном?

-На ин ва на он. Асли матлаб – озмоиши хештан, ёфтану шинохтани худ. Баъдан мумхолифат ба беадолатӣ ва дурӯғ ва ҷустуҷӯйи ҳақиқату гуфтани ошкорои он ба дигарон ва кӯмак ба мардуми хеш бо ин амал.

-Ахиран, китоби «Гунги хобдида» - и шуморо хондам. Тарзи навишти он ёде аз адабиёти муосири Ғарб мекунад. Ҳоли ҳозир, шахсан ба адабиёти тоҷик таваҷҷӯҳ доред? Агар «ҳа», пас ба вазъияти адабиёти аҳди истиқлол дар Тоҷикистон чӣ гуна баҳо медиҳед?

-Афсӯс, на ҳама чизи нав дар адабиёти имрӯзи кишвар дастрас мешавад. Аммо ахиран китоби Қодири Рустам ба дастам расид. Аз қиссаи зинда шудани Рӯдакӣ дар рӯзгори мо ва эссе дар бораи Аҳмадшоҳи Масъуд мутаассир шудам. Вале ба сурати кул (л) адабиёти мо як давраи раҳҷӯйиро ба сар мебарад ва комёбиҳои ҷаҳонии он дар пешанд.

-Бисёриҳо ҳанӯз ҳам аз ақидаи он ки гӯё оташи ҷанги шаҳрвандиро дар Тоҷикистон рӯзноманигорон аланга додаанд, рӯй нагардонидаанд. Агар махфӣ набошад, ҳамчун рӯзноманигори давраи ҷанги шаҳрвандӣ мегуфтед, ки оё ин нукта воқеият дорад?

-Агар воқеаҳо ба дунболи хабару мақолаҳои мо ба амал меомаданд, на баръакс, шояд ин гап заминае дошт. Вале воқеаҳо ба суръате рӯй медоданд, ки мо ба онҳо расида наметавонистем. Акнун мо чӣ тавр гунаҳкор бошем? Дигар ин ки кадом нашрия ба мардум силоҳ тақсим кард ва кадом нашрия нагузошт, ки тарафҳо дар гуфтушунид ба созиш расанд? Ягон нашрияи кишвар Русия ва ӯзбекистонро даъват накард, то дар ҷанги Тоҷикистон саҳм гиранд. Мақсад аз тӯҳматҳо пӯшонидани ҳақиқат ва як андозае ҳасад аст. Ҳанӯз он қуллаеро, ки журнолизми он солҳо, бо вуҷуди камбуду камомадҳояш фатҳ кард, касе накардааст. Албатта, тарфи дигари масъала зиёдарваиҳо буд, ки бояд эътироф шаванд, вале ҳеҷ яке аз онҳоро намешавад, сабаб ё ангезаи ҷанг номид.

-Китоби таърихии «Сад ранги сад сол» саросар ба шикастҳои таърихии халқи тоҷик дар асри бистум навишта шудааст. Мақсад аз таълифи ин китоб чӣ буд? Акнун мо дар кадом марҳила қарор дорем ва моро чӣ шикастҳои навбатӣ дар қарни бисту якум интизор аст?

-Мақсад дарёфти решаҳои вазъи имрӯзии кишвар ва сарчашмаҳои миллии тоҷикон буд. Мо ҳоло дар марҳилаи бисёр муҳими таърихӣ ҳастем ва дар ҳоле метавонем, аз шикастҳои нав худро эмин гардонем, ки наслҳои донишманд, ҳушёр, пурғайрат ва озодандешро ба воя расонем. Ба ҳамаи навгониҳо боз бошем ва ҳамзамон рӯҳи миллии худро нигаҳ дорем. Кишвари мо сарватҳои буурги нафту гоз надорад, дар роҳбандон ҷой гирифтааст. Мемонад фақат ин ки ақл ва нерӯи худро ба ҷаҳон содир кунад. Алҳол мо содиркунандаи нерӯи кори сиёҳ ҳастем. Ин ҳол метавонад, моро дар ҳошияи таърих нигаҳ дорад.

-Оё аз аҳволи журналистон ва журналистикаи муосири тоҷик дараке доред? Барои журналистони имрӯз чӣ чиз намерасад (ё дар навбати худ чӣ бурдҳо доранд)? Ҳамчунин дар мавриди озодии сухан (матубот) дар Тоҷикистон чӣ гуфтаниҳо доред?

-То андозае аз вазъи ҳамкасбон огаҳӣ дорам ваш одам, ки бо вуҷуди ҳамаи сахтиҳо онҳо тавонистаанд, рӯҳӣ озодандеширо дар матбуот ҳифз кунанд. Афсӯс, на ҳама дар кишвар мепазиранд, ки озодии сухан хамирмояи ҷомеи пешрафта ва шукуфон аст. Норасоӣ дар сатҳи кордонӣ ва ҳирфавият, иттиҳоди қавӣ, рақобати созанда  ва масъулиятшиносист. Аммо инҳо ислоҳшавандаанд. Ҳукумат ва матбуот бояд дар асоси манфиатҳи умумимиллӣ дар ҳамкорӣ бошанд. Зеро ҳукумат бе матбуот хеле нотавон хоҳад буд. Ба назар мерасад, ки ҳоло қойидаҳои ин ҳамкорӣ ва ҳамбозӣ ҷобаҷо нашудаанд.

-Худшиносии миллӣ. Дар Тоҷикистон ҳанӯз ҳам дар фикри онанд, ки чи гунна эҳсоси Милли мардумро боло баранд. Ба фикри Шумо, худшиносии миллӣ кадом аст, ки мардум ба он арҷгузор бошанд?

-Худшиносии миллӣ, аз нигоҳи банда, чизест, ки мо аз падару модар мерос мегирем, аз ҷамоаҳои мо бармеояд ва сипас аз муштаракоти забонӣ, таърихӣ, ҳудудӣ, фарҳангӣ ва динӣ тақвият ёфта фаротар меравад. Ҳоло он дар миёни мардуми мо ба ду таҳдиди бузург рӯбарӯст. Яке – бесоҳибӣ ва бегонагӣ. Давлат бояд ингуна бошад, ки ҳеҷ як аз узви ҷомеа худро бесоҳиб ва бегона ҳис накунад. Дигар – маҳал ва минтақагароӣ, ки кушандаи ҳамагуна худшиносист. Афроди камсаводу камҳунар ва нолоиқу тасодуфӣ аз маҳалгароӣ ҳамчун сипа рва ё тахтаи хез (tramplin) истифода мекунанд. Бо вуҷуди он ки онҳо даври худро аз афроде, ки худ зеҳнашонро заҳролуд кардаанд, пур менамоянд. Дар асл онҳо хеле ва хеле танҳову бечораанд. Ва ман онҳоро махавҳои маънавӣ мешуморам. Аммо ҳарду таҳдиди решапайванд сунъӣ ва ғайритабииянд. Маразҳои сирояткунанда, аммо табобатшавандаанд. Ин ҳам яке аз майдонҳои набарди матбуот, маориф, адабиёт ва ҳунари мост.

- Шояд гоҳ-гоҳе аз давраи зиндагиятон дар Тоҷикистон ёд ҳам кунед. Ҳоло ба назаратон кадом лаҳзаи беҳтарини зиндагиятон дар Тоҷикистон гузаштааст?

-Беҳтарин лаҳзаҳои умрам дар Тоҷикистон – сӯҳбату сайругаштҳо бо падарам. Шахсе, ки номи кӯчаҳоро дар деҳкадаи мо ба ёдгорӣ Рӯдакӣ, Ҳофиз, Хайём, Саъдӣ, Ҷомӣ, Бедил, Зебуннисо гузошт. Шахсе, ки метавонист ба зинаҳои баланди мансабҳои давлатӣ рассад, аммо дар солҳои шастум аз узвият дар Ҳизби Коммунист рӯй тофт ва бо ҳамин ба мактаб баргашт, то беҳтарин шогирдонро ба воя расонад. Ман аз китобхонаи сарватманди ӯ баромадаам. Дар зодбуми ман номи ман аҳамияте надорад. Чунки он ҷо маро пештар ҳамчун «набераи Домуллоаюб» мешинохтанд, акнун ҳамчун «писари устод Иброҳим». Дареғо, натавонистам аз сӯҳбатҳои ӯ сер шавам ва интизори рӯзи дидор ҳастам. Ҳарчи ҳастам, аз ӯ ҳастам!

-Беҳтарин идорае, ки он ҷо фаъолият кардаед, кадом буд?

-Ин идораи ҳафтаномаи «Адабиёт ва санъат» буд дар солҳои 1982 – 91. Сардабири мӯҳтарами мо Аскар Ҳаким тавониста буд, ки ҳайъатеро аз инсонҳои нодир ва боистеъдод ҷамъ оварад. Манн хушбахтам, ки ӯ маро пас аз ронда шуданам аз «Комсомолии Тоҷикистон» - и Ато Ҳамдам (ба иллати ошӯбгарӣ) ҷустуҷӯй кард ва ба кор даъват намуд. Хушбахтам, ки бо Адаш Истад, Муаззама Аҳмадова, Муҳаммадзамони Солеҳ, Баҳманёр, Мазҳабшои Муҳаббатшо, Раҳмат Назрӣ, Абдулҳамиди Самад, Бахтиёр Муртазоев  ва афроде монанди онҳо ҳамкор Будам ва аз ҳар кадоме онҳо хеле чизеро омӯхтаам. Мо воқеан як дастаи олиҷаноб будем ва беҳуда набу, ки адади нашри рӯзнома он вақт аз 2 ҳазор ба 200 ҳазор нусха расида буд.

-Нахустин маводи навиштаи журналистиятон ба ёдатон ҳаст? Он кадом буд? Беҳтарин навиштаатон кадом аст?

-Дар ёдам ҳаст, ки як хабари мактабӣ дар нашрияи ноҳиявӣ буд. Ин ҷо боз ҳам падарам ба ёдам мерасанд, ки маро – талабаи синфи шашумро боре ба идораи ин нашрия ва матбааи он ба «экскурсия» бурда буданд. Баъдан манн инро фаромӯш карда будам ва фақат вақте ки дар нашрияи ноҳияи Файзобод таҷрибаомӯз будаму вориди матбааи он шудам, он сафари кӯдакӣ дар зеҳнам зинда шуд. Беҳтарин навиштаро бояд аз хонандагон пурсид. Аммо ҳамин лаҳза, агар фикр кунам, мақолаҳоям дар бораи партовгоҳи радиоактивии Файзобод, «Кишвари қабрҳои кӯчак» дар бораи маргумири модару кӯдак, зарурати эҳёи номи шаҳри Хуҷанд бо он номаи эътирозии депутатҳои Ленинобод, ки барои ман ҷазо талаб мекарданд. Зеро навиштам, ки бояд номи бостонии Хуҷанд зинда шавад. Инҳо ба фикрам моли солҳои 1990 ва 1991 – и «Адабиёт ва санъат» мебошанд.

-Ҳоло дар сари кадом андеша ҳастед? Андешаи таълифи ягон асари дигарро дар бораи тоҷикон надоред?

-Ҳоло бо мадад ва раҳнамоии райиси бахши тоҷикии радиёи «Озодӣ» Маъсумаи Турфа ба таҳияи риштабарномаҳое бахшида ба сулҳи Тоҷикистон омодагӣ мебинам. Ин силсила ба муносибати даҳсолагии сулҳи Тоҷикистон дар соли 2007 нашр хоҳад шуд. Аз ҳоло бисёр чеҳраҳои маъруфе аз Тоҷикистон, Русия, Ирон ва Созмони миллали муттаҳид ризоият додаанд, ки дар он ширкат кунанд.

-Он чӣ чиз буд, ки гуфтан мехостеду ман напурсидам?

-Чизи мушаххасе надорам, ҷуз ташаккур кунам аз Шумо, ки ба василаи саволҳои Шумо Ватани азиз ва бисёр чизҳои гузашта ба ёдам расид. Кам фурсат мешавад ба ин. Кор зиёд аст. Вақт хеле кам. Аммо ман шукр мекунам ҳанӯз шӯри ҷавонӣ дар дил дорам ва шояд кори асосии худро ҳанӯз ҳам анҷом надода бошам